Makers over Nederlandse big pharma-serie Elixer: 'Het mocht geen zwart-witverhaal worden'

Bij recente series over de farmaceutische industrie denken we al snel aan Dopesick (Disney+) en Painkiller (Netflix). Hierin zagen we hoever de macht van deze sector reikt, zeker wanneer er pillen worden gefabriceerd die mensen eerder nog zieker (en verslaafder) maken dan ze al waren. En ondanks al dat leed bleven de farmaceutische bedrijven vaak miljardenwinsten boeken.

Zo’n serie moest de ambitieuze achtdelige dramareeks Elixer beslist niet worden. Regisseur Dana Nechushtan (Hollands hoop, Annie M.G.) en schrijver Maaik Krijgsman (Mijn vader is een vliegtuig, Vechtershart) wilden niet kiezen voor een verhaal waarin de farmaceutische industrie op een zwart-witte manier wordt neergezet als het grote kwaad.

In plaats daarvan hebben ze gekozen voor een groots opgezet drama, waarin het vooral draait om de beslommeringen binnen de familie Rombauts, eigenaar van een bedrijf dat een grote speler is op de internationale farmaceutische markt. Alles verandert wanneer de pater familias (Wim Opbrouck) een ongeluk krijgt en dochter Isabelle (Hanna Verboom) de touwtjes plotseling in handen heeft – dit tot grote ontzetting van haar broer (Jacob Derwig), die voorbestemd leek om zijn vader op te volgen. Een makkelijk begin is het overigens niet voor Isabelle, want gaandeweg ontdekt zij dat haar vader en haar broer weinig aandacht hebben voor de zorgwekkende bijwerkingen van een door hen geproduceerd antidepressivum.

Nechushtan kwam op het idee voor de serie toen ze eind 2014 gediagnosticeerd werd met borstkanker. Tijdens haar behandeling gebeurden er allerlei dingen waarvan Nechushtan dacht: als ik dit overleef, wil ik daar graag iets mee doen. ‘Wanneer je ziek wordt en het is ernstig, dan denk je al snel: ik moet me ergens op concentreren, al is het alleen maar om mezelf overeind te houden. En misschien kan ik er dan ooit ook nog iets mee doen. Tijdens een behandeling kom je met van alles in aanraking waar je anders nooit over nadenkt. Neem alleen al de prijs van noodzakelijke medicijnen: dat is bijna niet voor te stellen als je er nooit mee te maken krijgt.’

Via via kwam Nechushtan zes jaar geleden in contact met Krijgsman, die zelf toevallig ook bezig was met een plan voor een serie over de wereld van big pharma. Ze sloegen de handen ineen en uiteindelijk kwamen ze tot de conclusie dat Elixer vooral moest gaan over de mensen die beslissingen nemen over leven en dood. Krijgsman: ‘Daar komen altijd veel conflicten en morele dilemma’s bij kijken. Dit komt ook doordat de farmaceutische industrie zo groot geworden is dat zij landsgrenzen overstijgt. Het is zelf inmiddels eigenlijk ook een soort overheid. Waar is de morele controle? Big pharma blijkt nu vaak een slager die zijn eigen vlees keurt.’

De voornaamste uitdaging voor het duo was vervolgens: hoe kunnen we dit terugbrengen tot iets behapbaars? Nechushtan en Krijgsman kozen voor de vorm van een familiedrama, bij voorkeur in een omgeving die ‘niet zo vaak te zien is in Nederlandse series’. Dit werd Limburg, ook omdat de rooms-katholieke kerk daar nog altijd nadrukkelijk aanwezig is.

Nechushtan: ‘Je had bij dit onderwerp natuurlijk ook kunnen besluiten een documentaire te maken, maar ik denk dat fictie het soms wat makkelijker maakt om mee te leven, vooral met personages die niet altijd het goede doen.’ ‘Ik kom zelf uit de documentairehoek,’ vult Krijgsman aan. ‘Daarom weet ik dat je bij dit soort onderwerpen nooit achter de deuren komt waar je wilt zijn. De zaken waar het echt om gaat, daar kom je helemaal niet bij. Dit is ook de reden dat ik fictie ben gaan schrijven, om alsnog achter al die gesloten deuren te kunnen komen. In fictie kun je de boel recreëren, zodat dat je er toch bij bent, zonder dat je afhankelijk bent van pratende hoofden.’

Hoewel het wantrouwen jegens de farmaceutische industrie tijdens de coronapandemie een flinke vlucht nam, is die periode niet van invloed geweest op de ontwikkeling van de serie. Nechushtan: ‘Ik begon in 2015 al na te denken over dit project, een paar jaar voor de pandemie. Ik heb het geluk dat de omroepen vaak geloven in mijn ideeën, maar daar overheerste toen ook nog het gevoel van: is het allemaal wel zo ernstig? Terwijl mensenlevens ingrijpend kunnen veranderen door alles wat met deze industrie te maken heeft.’

‘Maar,’ stelt Krijgsman, ‘Elixer is geen pamfletserie. Ik ben er namelijk ook van overtuigd dat wij hier nog rondlopen dankzij die farmaceutische industrie. En dankzij de slagkracht en de enorme macht van die bedrijven was het tijdens de pandemie ook mogelijk om alles ineens aan het rollen te brengen. Als alles op een goede manier wordt ingezet en verenigd, kan zo’n industrie ook enorm krachtig zijn.’

‘Tijdens de pandemie sloeg het sentiment over de industrie natuurlijk helemaal om bij een groep mensen,’ voegt Nechushtan eraan toe. ‘Vooral bij het zoeken naar locaties bleek dat we een behoorlijk polariserend onderwerp te pakken hadden. We vonden het soms spannend om te zeggen waarover het precies ging en we zijn ook weleens afgewezen vanwege het onderwerp, terwijl we elders juist verdacht snel werden binnengehaald.’

Daarom was het belangrijk om genuanceerd te werk te gaan, aldus Nechushtan: ‘De farmaceutische industrie is niet iets waarover je zomaar simpel stelling kunt nemen: het is een enorme, complexe structuur en dat willen we blootleggen in deze serie.’

Eigenlijk gaat de serie volgens de makers vooral over bijwerkingen, in de breedste zin van het woord. Krijgsman: ‘Het gaat om de onbedoelde effecten van iemands handelen of van een medicijn of een situatie. Vooral het morele kader daarachter is fascinerend: hoe maken mensen binnen die bedrijven hun keuzes? Een goed bedrijf moet ook een gezonde bedrijfsvoering hebben en dus geld verdienen. We zitten met een dilemma: enerzijds kunnen we dit allemaal ontwikkelen dankzij de kapitalistische marktwerking, terwijl er tegelijkertijd een gebrek aan morele verankering en controle is. De vrije markt staat op gespannen voet met de keuzes die je moet maken als het gaat om leven en dood.’

En in die vrije markt worden deze keuzes vaak versimpeld tot iets wat makkelijk op te lossen is. Krijgsman: ‘Mensen worden nu aan de lopende band gediagnosticeerd, bijvoorbeeld met een depressie of ADHD. Maar een psychische aandoening is niet zo eenvoudig te categoriseren als een gebroken knie of een abces. Omdat niemand die vergissing echt onderkent, kan de farmaceutische industrie erop inspringen en zeggen: we hebben een pil voor jouw aandoening, terwijl die aandoening vaak helemaal niet duidelijk is. Het is bijna een soort categoriefout in de taal, die wordt uitgebuit door een industrie.’

Nechushtan: ‘Het krijgt een naam en als het een naam heeft, kun je op basis daarvan een pil verkopen. En als je een pil kunt verkopen, komen er vervolgens bijwerkingen en daar kun je óók weer een pil mee verkopen. Maar dit ligt dus echt bij die industrie: de serie is op geen enkele manier een aanklacht tegen artsen of medicijnen. Die zijn ook maar onderdeel van een systeem waarin ze meegevoerd worden. Daarom vonden we het belangrijk om veel artsen te raadplegen tijdens het maken van Elixer.’

Zo komen de makers voortdurend terug op die nuances en grijstinten. Krijgsman: ‘Dat was een belangrijke voorwaarde voor ons allebei: het mocht geen zwart-witverhaal worden. In Dopesick worden de Sacklers bijvoorbeeld afgeschilderd als duivels, als het absolute kwaad. Het is makkelijk om alle problemen daar te parkeren, maar dat vind ik niet realistisch: het is veel interessanter om te zien waarom mensen uit goede overwegingen slechte dingen doen. Daarin zit het echte drama.’