Het verhaal van de controversiële Zweedse mediamagnaat Jan Stenbeck

‘De prins die, toen hij eenmaal de sleutels in handen had, besloot het kasteel helemaal roze te verven.’ Het is de beste omschrijving die regisseur Goran Kapetanović kan bedenken voor Jan Stenbeck, de in 2002 overleden Zweedse mediamagnaat die centraal staat in zijn vijfdelige dramaserie Stenbeck. Nadat zijn broer en zijn vader kort na elkaar waren overleden nam Jan, de jongste in een gezin van vier, eind jaren zeventig onverwacht het familiebedrijf Kinnevik over. Met zijn komst zou de koers van het bedrijf drastisch veranderen.

Stenbeck, die als ondernemer carrière had gemaakt in Amerika, besloot namelijk niet langer in traditionele materialen als staal en hout te investeren, maar geld te steken in vooruitstrevende, voornamelijk technologische ontwikkelingen. In de vroege jaren tachtig lanceerde hij een mobiel telefonienetwerk in Zweden en een paar jaar later kocht hij satellietverbindingen waarmee hij op 1 januari 1987, via Londen en Luxemburg, voor het eerst een commerciële tv-zender drie Scandinavische landen (Zweden, Noorwegen en Denemarken) binnen wist te stralen. In de jaren negentig richtte hij het mediabedrijf Metro International op en ook de gratis krant Metro, die wereldwijd enorm populair werd, was van hem.

‘In de jaren zeventig was Zweden een land dat nog stevig leunde op zware industrie en dit wilde men eigenlijk niet veranderen. Ook het socialistische gedachtegoed was sterk,’ zegt regisseur Kapetanović. ‘Maar Jan Stenbeck was daar wars van toen hij eind jaren zeventig het familiebedrijf overnam.’ Kapetanović belt via een videoverbinding terwijl hij in Stockholm op de trein naar Kopenhagen staat te wachten. Een manier van communiceren die Stenbeck waarschijnlijk wel had gewaardeerd, lacht de regisseur. ‘Wat technologische ontwikkelingen betreft vervulde Stenbeck een voortrekkersrol, hij maakte van Zweden het land dat het nu is.’

Vandaar dat Stenbeck tegenwoordig geldt als een soort godfather voor veel entrepreneurs in de Zweedse IT-sector, vertelt Kapetanović. ‘Hij had een innovatieve manier van denken. Hij doorbrak veel barrières, deed dingen die destijds onmogelijk leken in Zweden, waar men zich enorm verzette tegen alles wat nieuw was. Stenbeck was degene die het allemaal als eerste probeerde.’ Zo had de Zweedse staat in de vroege jaren tachtig het monopolie op telefonie, iets waar de brutale ondernemer geen boodschap aan had, aldus Kapetanović. ‘Hij besloot gewoon een telefoonbedrijf te kopen en de eerste satelliettelefoon te introduceren.’ Ook vond hij de mediawetten die reclames op televisie verboden maar onzin en dus bedacht hij een manier om ze te omzeilen. ‘Hij wist met zijn aanpak ook veel mensen tegen de haren in te strijken. Volgens hen symboliseerde hij het allerslechtste van het kapitalisme. Stenbeck zei wat men in de jaren zeventig en tachtig absoluut niet wilde horen in Zweden.’

Maar de vooruitgang was niet te stoppen. De manier waarop Zweden – net als de rest van de wereld – in de jaren tachtig en negentig veranderde dankzij technologische ontwikkelingen doet volgens de regisseur denken aan deze tijd. In de tweede aflevering introduceert Stenbeck enthousiast een automatisch schakelbord bij het telefoonbedrijf dat hij koopt. De telefonistes kijken ietwat verveeld toe tijdens de installatie van de machine, maar als kijker weet je: binnenkort zullen ze hun baan kwijt zijn. ‘De kans is groot dat we de komende jaren hetzelfde gaan zien: dat er door AI banen zullen verdwijnen die we over veertig jaar hartstikke ouderwets vinden.’

De serie zet Stenbeck – gespeeld door de Noorse acteur Jakob Oftebro, die volgens Kapetanović met een perfect Zweeds accent spreekt – neer als een even charmante als meedogenloze man. Hij speelt warm en liefdevol met de vier kinderen die hij krijgt met zijn Amerikaanse vrouw Merill (gespeeld door de Britse Zoe Boyle), maar wanneer het even tegenzit scheldt hij zijn medewerkers even makkelijk de huid vol. ‘Dit was echt een andere tijd,’ zegt Kapetanović. ‘Zijn gedrag zou nu nooit meer geaccepteerd worden.’

Naar zijn zussen Margaretha (Malin Crépin) en Elisabeth (Julia Marko-Nord) – die naar de rechter stappen wanneer hun jongste broertje Kinnevik in handen krijgt en zij niet – toe is Stenbeck snoeihard en onvermurwbaar. ‘Ook dat aspect maakt het verhaal uitermate geschikt voor een serie,’ zegt regisseur Kapetanović. ‘Het is in wezen een familierelaas over broers en zussen, over opgroeien in een rijke familie. Een soort kruising tussen Downton Abbey en Succession. Het bevat dezelfde ingrediënten.’

De reeks – die in Zweden al is uitgezonden en zo’n anderhalf miljoen kijkers per aflevering trok, wat, zo benadrukt de regisseur, aanzienlijk is op een populatie van ruim tien miljoen mensen – beslaat in totaal drie decennia. Iets wat niet alleen blijkt uit de veranderende kapsels, de auto’s, de technische snufjes en de hits die voorbijkomen, ook het gewicht van Stenbeck is een goede indicatie. De magnaat, die verslaafd was aan eten en alcohol, woog tegen het einde van zijn leven 165 kilo.

Dit betekende dat acteur Oftebro tijdens de opnamen voor de vijfde en laatste aflevering een fatsuit en een masker moest dragen en uren in de make-up doorbracht. ‘Dat pak was een uitzonderlijk geval, er zat zelfs airconditioning in,’ vertelt Kapetanović.

Ook wijst de regisseur erop dat het budget voor de serie – een aanzienlijk bedrag voor Zweedse begrippen – niet vergelijkbaar is met de budgetten voor Amerikaanse of Britse producties. ‘Het was evenveel als ze bij Dune aan de catering hebben uitgegeven,’ lacht hij, om er op serieuzere toon aan toe te voegen: ‘Het is voor Europese series eigenlijk onmogelijk om de concurrentie met Amerikaanse producties aan te gaan, maar we hebben goede ideeën en goede acteurs, waar we het beste uit halen.’