Monic Hendrickx over Arcadia: 'Het art department verdient de meeste lof'

Het is niet zonder risico om in een serie een wereld te schetsen die nauwelijks lijkt op de onze. Een wereld waarin de natuur bijvoorbeeld verdrongen is door beton en waar andere wetten en omgangsvormen heersen. Zijn kijkers bereid om daarin mee te gaan? En kunnen ze wel met de personages meevoelen? Bij Arcadia, een nieuwe dramaserie van KRO-NCRV en de VRT, zou dat moeten lukken. De mensen die in deze andere, nieuwe wereld leven, hebben namelijk dezelfde verlangens en behoeften als wij – zoals een vreedzaam bestaan leiden met de mensen van wie je houdt.

In Arcadia springen de enorme betonnen gebouwen als eerste in het oog. De overheid – die het Schild heet – huist in een soort gigantisch ruimteschip dat op één pilaar rust en overal hoog bovenuit torent. ‘Eigenlijk verdient het art department van Kurt Loyens de meeste lof,’ lacht actrice Monic Hendrickx, die een van de hoofdrollen speelt. ‘Zij hebben die waanzinnige decors gebouwd.’ ‘Niet alles is met de computer gemaakt,’ vult de Vlaamse Arcadia-showrunner Philippe De Schepper aan. ‘We hebben op hele bijzondere locaties in Parijs, Vlaanderen, Duitsland en Friesland gefilmd. Toen we begonnen met filmen, waren de scenario’s nog niet helemaal af. We hebben het verloop van het verhaal mede laten bepalen door de brutalistische betonwereld die we tegenkwamen.’

Zoals het een goede dystopie betaamt, wordt in Arcadia een element uit onze samenleving tot in het extreme doorgetrokken: hoe verdeel je welvaart als er niet meer genoeg is voor iedereen? En wat is dan rechtvaardig?

Het achtdelige Arcadia speelt zich af in een niet nader gedefinieerde toekomst. Door een grote ramp zijn natuurlijke hulpbronnen schaars geworden. Ook dieren zijn nergens meer te bekennen, dus echte melk in de koffie is een ongekende luxe en schoon drinkwater wordt aangevoerd met tankwagens. Buiten de muren van Arcadia slaagt vrijwel niemand erin om te overleven. De grond is vervuild, er zijn alleen dorre, kale vlaktes, onherbergzame kloven en ondoordringbare bossen. Een verblijf binnen de poorten is dus zeer gewild, maar dit is niet voor iedereen weggelegd.

Wie in deze nieuwe samenleving mag wonen, wordt door de machthebbers bepaald op basis van een zogeheten burgerscore. Die wordt bijgehouden met behulp van een geïmplanteerde chip: hoe hoger de vermelde score, hoe meer privileges. Zo krijgt iemand met een hoger puntenaantal een mooier huis, een betere auto, een goedbetaalde baan en ruimere toegang tot medische zorg. Is je score te laag, dan komt het leger je ophalen om je buiten de poorten te dumpen. Terugkeer is uitgesloten. Een algoritme maakt een berekening op basis van IQ, opleiding, loon, gezondheid, gewicht en fitheid, bijdrage aan de samenleving en de mate waarin de wetten van Arcadia gehoorzaamd worden. Begrijpelijk dus dat burgers hun best doen om een hoge score te halen. Ze eten geen suiker, sporten veel en doen braaf wat er van hen gevraagd wordt, want het algoritme heeft alles in de gaten en liegt nooit. Behalve als het om de machthebbers gaat, zij lijken te kunnen doen wat ze willen zonder dat dit ten koste van hun score gaat.

Door de coronacrisis is het makkelijker geworden om mee te gaan in deze wereld, denkt Monic Hendrickx. ‘De opnames waren tijdens de pandemie, waarin we ook ineens te maken kregen met reisbeperkingen en allerlei nieuwe regels. We hebben gemerkt hoe snel alles kan kantelen in het dagelijks leven en hoe snel we gewend raken aan vrijheidsbeperkingen.’ Philippe De Schepper herkent dit. ‘Ik had het idee voor deze serie al voordat de coronacrisis begon, maar ik kreeg te horen dat het ongeloofwaardig was dat een grote ramp zou leiden tot een volledig nieuwe samenleving. Toen brak corona uit en zeiden mensen tegen me: “Kijkers zitten helemaal niet te wachten op weer zo’n doemscenario.” Daarom hebben we niet veel aandacht besteed aan de ramp die zich heeft afgespeeld, het gaat vooral om de wereld die daarna is ontstaan.’

In die nieuwe wereld leren we de familie Hendriks kennen, een samengesteld gezin – veel mensen zijn door de catastrofe hun geliefden kwijtgeraakt – met een vader, een moeder en vier dochters. Monic Hendrickx speelt Cato, de moeder van dit harmonieuze huishouden. De familie woont in een mooi huis en de gezinsleden leiden een comfortabel leventje met veel sociale contacten. Alleen dochter Luz is ‘een beetje anders’, maar ook daar wordt uitstekend mee omgegaan. Totdat de overheid ontdekt dat vader gefraudeerd heeft met de burgerscores van twee dochters. Hij wordt uit Arcadia gezet en de overgebleven gezinsleden raken een flink deel van hun score, en daarmee dus ook privileges, kwijt. ‘Het gezin is best verwend natuurlijk,’ zegt Hendrickx. ‘Ze zorgen goed voor zichzelf, omdat ze weten hoe het systeem werkt kunnen ze frauderen en op een prettige manier leven. Zo werkt het in onze wereld natuurlijk ook. Hoe rijker je bent, hoe beter je jezelf kunt beschermen tegen onheil.’ Toch zijn Cato en de andere gezinsleden niet onsympathiek. Ze lijken zich vooral niet zo bewust van hun bevoorrechte positie. ‘Ergens begrijp ik dat wel, Cato wil het beste voor haar kind.’

Het idee om met een burgerscore te werken om iemands status te bepalen, ontleenden de makers aan het zogenoemde sociaalkredietsysteem. In 2014 werd dit systeem door de Chinese overheid ontwikkeld om de ‘betrouwbaarheid’ van burgers en bedrijven in kaart te brengen en inmiddels is het in veel regio’s ingevoerd. Eerder al lieten fictiemakers zich hierdoor inspireren, bijvoorbeeld voor de Black Mirror-aflevering ‘Nosedive’. ‘Dit systeem sprak direct tot onze verbeelding,’ aldus De Schepper. ‘Het idee voor de serie ontstond doordat we nadachten over overbevolking. Dagelijks horen we dat er te veel mensen op onze planeet zijn. Wat als we op zeker moment beslissen: nu is het genoeg, er komen geen mensen meer bij? Hoe bepaal je dan wie er mag blijven en wie niet? Vanuit dat idee begonnen we te schrijven, maar dat werd een gruwelijk, bloederig verhaal. Toen hoorden we iets over het sociaalkredietsysteem in China. Dat is een hele duidelijke manier om mensen te classificeren en zo creëer je meteen ook een vervreemdende wereld.’

‘Ook in Nederland is scoren en presteren ontzettend belangrijk,’ zegt Monic Hendrickx. ‘Kijk maar naar hoe we ons onderwijs hebben ingericht, met al die toetsen en regels. We zijn geneigd te denken dat alles in het leven maakbaar is en dat we succesvol worden als we braaf en gezond leven. “Volg je passie, dan kom je er wel,” zeggen mensen dan. Dat vind ik zulke kul. Mensen die midden in het aardbevingsgebied in Syrië of Turkije zitten hebben ook hun dromen, maar zij krijgen nooit de kans om die na te jagen. Succes is geen keuze, en ongeluk is dat ook niet. Ik weet natuurlijk ook niet hoe de ideale samenleving eruit moet zien, maar ik denk wel dat we moeten oppassen dat er niet te veel mensen naast het sociale vangnet terechtkomen,’ zegt Hendrickx. ‘Ik vind de serie een mooie waarschuwing: is dit de maatschappij waar we naartoe willen?’