Regisseur Wouter Bouvijn over dramaserie 1985: 'We wilden het zo respectvol mogelijk aanpakken'

‘We moeten bij elkaar blijven,’ zeggen de twee bevriende hoofdrolspelers in aflevering 1 van 1985 enigszins naïef tegen elkaar als ze op het punt staan om hun slaperige dorpje te verruilen voor de grote stad. Maar in het België van de jaren tachtig is dat nog niet zo eenvoudig. Het is de tijd van de Koude Oorlog, marktdenken en toenemende polarisatie: een perfecte storm voor extremistische groeperingen, die steeds luider van zich laten horen in woord en – vooral – daad. Een daarvan zal in België blijvend een stempel drukken op dit decennium: de Bende van Nijvel. Deze gewelddadige groep criminelen was tussen 1982 en 1985 verantwoordelijk voor een ongekende reeks moorden, inbraken, diefstallen en overvallen, waarbij in totaal 28 doden vielen en tientallen mensen gewond raakten.

Extra wrang dus dat er nooit een lid van de bende werd opgepakt en dat men er niet in slaagde te achterhalen wat de motieven waren. Voer voor complottheoretici: zo wordt er tot op de dag van vandaag gespeculeerd over de betrokkenheid van oud-politiemannen van de Belgische Rijkswacht en bendeleden die van hogerhand beschermd werden. Deze geruchten zijn nooit bewezen, mede doordat het politieonderzoek rommelig verliep en de bende bij elke nieuwe misdaad nieuwe dwaalsporen creëerde.

In de achtdelige Vlaamse dramaserie 1985 ligt het accent niet op de bende zelf, maar op drie vrienden die uiteindelijk allemaal op een andere manier getroffen worden door het bendegeweld: de boezemvrienden Marc (Tijmen Govaerts) en Franky (Aimé Claeys) en Franky’s zus Vicky (Mona Mina Leon). Ze trekken begin jaren tachtig vanuit hun plattelandsdorpje gezamenlijk naar Brussel. Vicky om rechten te gaan studeren, Franky en Marc om als jonge rekruten aan de slag te gaan bij de Belgische Rijkswacht, van oorsprong een militair politiekorps. De acties van de Bende van Nijvel raken hen steeds meer in hun dagelijks leven, maar de een gaat daar beter mee om dan de ander.

Wouter Bouvijn: ‘Het feit dat de zaak onopgelost is, en dat vermoedelijk ook blijft, zorgt er natuurlijk voor dat mensen het niet vergeten. Maar er is een groot verschil tussen mensen die het bewust hebben meegemaakt, en degenen die zich achteraf hebben ingelezen in het dossier, zoals ik. Iedereen weet van het bestaan van de bende, maar als je in de literatuur duikt raak je al snel het spoor bijster. Voor mij als regisseur was het daarom vooral interessant om ook voor latere generaties iets van helderheid te scheppen in het verhaal. Overigens zonder daarbij een mogelijke “oplossing” aan te reiken voor de zaak, want wij weten uiteraard ook niet wie de daders zijn.’

‘Ik ben me vooral gaan verdiepen in de tijdsgeest, onder meer door allerlei reportages terug te kijken. Daarnaast wilde ik er voor waken om me te verliezen in de vele theorieën. Voor mij is 1985 in wezen een fictieverhaal en daarom wilde ik me vooral richten op het coming-of-age-aspect: de drie jongeren die opgroeien in die tijd. Willem heeft veel kennis over de periode en het dossier, zodat ik mij meer kon richten op de emotionele ontwikkeling van de hoofdpersonages. Het is óók een verhaal over vriendschap en liefde.’

‘Voor mij vangt die scène precies de kern van het verhaal: een vriendschap die uit elkaar wordt gerukt. Daarom was het bij de première op het seriefestival van Cannes fijn om te zien dat dit Belgische verhaal ook emotionele reacties opriep bij een internationaal publiek. Als je het puur feitelijk zou houden, kom je al snel terecht in de true-crime-hoek en dat wilden we absoluut niet. Ons voornaamste doel was dat elke kijker – waar ter wereld ook – zich kon identificeren met de drie jonge hoofdrolspelers.’

‘Absoluut. Al kregen we ook wel het verwijt dat we op sommige punten tóch onze visie geven, bijvoorbeeld over de Rijkswacht. Die komt er in de serie inderdaad niet altijd even goed vanaf, maar tegelijk zitten enkele helden óók bij de Rijkswacht. Dat er daarnaast veel rotte appels zijn zou de indruk kunnen wekken dat de volledige Rijkswacht corrupt is, wat absoluut niet onze bedoeling was.’

‘Ja, dat was echt nodig, mensen nemen al snel iets aan voor waar. Daarvan zijn wij ons enorm bewust en dus wilden we benadrukken dat dit géén reconstructie is. Het is een emotioneel fictieverhaal, maar we wilden er absoluut geen sensatiespektakel maken. Het is voor ons vooral een belangrijk Belgisch tijdsdocument.’

‘We wilden het zo respectvol mogelijk aanpakken, ook omdat er nog heel veel slachtoffers en nabestaanden in leven zijn. Die mensen wilden we absoluut niet choqueren. Ik heb de serie daarom niet aangepakt als een misdaadreeks, maar vooral als een dramaserie. Vandaar dat veel gewelddadige incidenten – zoals de overvallen op de supermarkten – off-screen plaatsvinden. We hoeven dat brute geweld niet van dichtbij mee te maken, het is veel interessanter om te zien wat de impact ervan is dan naar de gruweldaden zelf te kijken.’

‘Ik vrees dat dit een blijvend nationaal trauma is, vooral omdat gerechtigheid voor veel slachtoffers en nabestaanden niet realistisch lijkt. De stapel dossiers is metershoog en we zijn intussen bijna veertig jaar verder. Het lijkt mij straf dat er nu nog iets naar boven zal komen, en een bekentenis van een betrokkene op een sterfbed zal niet genoeg zijn. Dat zijn ook maar woorden als er geen harde bewijzen op tafel liggen. Ik vrees dus het ergste, maar tegelijkertijd wil ik óók graag naïef zijn en blijf ik hopen dat de zaak ooit opgelost wordt, zodat er in elk geval iemand voor het gerecht komt te staan.’