Het Mexicaanse Tótem is een prachtige ode aan familieliefde

Het voelt een beetje vreemd voor de zevenjarige Sol. Vanavond is het verjaardagsfeest van haar vader Tona, dat bij haar opa thuis zal worden gevierd. Maar sinds ze daar ’s middags aangekomen is, mag ze haar vader niet zien. ‘Je papa heeft rust nodig,’ zeggen twee temperamentvolle tantes die druk in de weer zijn met de voorbereidingen voor het feest. ‘Dan is hij vanavond weer fit.’

Wat Sol – mooi gespeeld door nieuwkomer Naíma Sentíes – ergens misschien wel vermoedt, maar nog niet helemaal lijkt te beseffen, is dat haar vader ernstig ziek is. De pas 27-jarige Tona heeft kanker in een vergevorderd stadium en is volledig afhankelijk van verpleegkundige Cruz. Het verrassingsfeest dat voor hem wordt georganiseerd staat daarmee niet alleen in het teken van zijn verjaardag, voor vrienden en familie is het ook een van de laatste mogelijkheden om tijd met hem door te brengen.

Het prachtig ingetogen drama Tótem volgt Sol en haar familie in de aanloop naar het feest. In intiem gefilmde scènes, verteld vanuit het perspectief van Sol, zien we hoe elk familielid anders reageert op het aanstaande verlies van hun vader, zoon of broer. Zo trekt Tona’s ietwat norse vader zich volledig terug in zijn eigen wereld, terwijl zijn zus Nuria het op een drinken zet.

Hoewel het verdriet van de personages voelbaar is in elke scène is Tótem geen droevige film geworden. Dat komt vooral doordat regisseur en scenarist Lila Avilés (1982) haar personages met compassie, humor en oog voor detail heeft neergezet. Daarbij staan de liefdevolle omgang tussen de familieleden en de troost die ze bij elkaar vinden centraal. De persmap bij Tótem bevat een interview waarin Avilés zegt: ‘Ik wilde een film maken over communicatie, over de kracht en het nut van menselijke relaties. Tegenwoordig zijn we zo gericht op de buitenkant dat we verzuimen aandacht te schenken aan de essentie, het innerlijk. Als samenleving zijn we vrijwel vergeten dat alles draait om voortdurende samenwerking, om respect voor dieren, voor de natuur, voor familie, voor vrienden én voor onszelf.’

Tótem is de tweede speelfilm van de Mexicaanse cineast. Eerder regisseerde Avilés het in Nederland nooit uitgebrachte La camarista (2018), een veelgeprezen drama over het kamermeisje Eve, dat in een chic hotel in Mexico-Stad werkt. Aan de hand hiervan schetst de regisseur een beeld van de grote sociale ongelijkheid onder de Mexicaanse bevolking: de helft van de bevolking leeft onder het bestaansminimum, terwijl een klein aantal rijken in ongekende weelde baadt. In 2020 was de film de Mexicaanse inzending voor de Oscars en een jaar eerder sleepte hij op het festival World Cinema Amsterdam de juryprijs voor beste film binnen. De jury had vooral veel waardering voor de bijzondere manier waarop Avilés grote thema’s onderzoekt in kleine scènes.

Over Tótem – dat dit jaar te zien was op datzelfde Amsterdamse festival en vanaf 7 september in de bioscopen draait – kan hetzelfde worden gezegd. Verwacht dus geen imposante sets of uitbundige dialogen, in plaats daarvan tonen vloeiend gefilmde beelden wat Sol allemaal om zich heen ziet gebeuren. Het verhaal speelt zich vrijwel volledig af in het knusse huis – tevens de locatie waar het feest plaatsvindt – en de cast bestaat voor een groot deel uit niet-professionele acteurs. ‘Ik wilde een simpele, kleinschalige film maken,’ vertelt Avilés wanneer we haar spreken via een videoverbinding. ‘Een niet al te intellectuele film, waarbij ik het vooral belangrijk vond om kijkers een gevoel van saamhorigheid te geven. Het is een soort grote knuffel.’

Het verhaal van Tótem is deels autobiografisch. Net als de ouders van Sol kreeg Avilés al op jonge leeftijd een kind en daarnaast verwerkte ze onder meer gebeurtenissen uit haar eigen jeugd en uit die van haar dochter – aan wie ze Tótem opdroeg – in de film. ‘Er zit een bepaalde magie in die eerste paar jaar van je leven,’ stelt Avilés. ‘Dan worden de bouwstenen van je persoonlijkheid gevormd. In die periode creëer je een soort microkosmos voor jezelf waarin je onderzoekt hoe je in het leven staat.’

En dat is precies wat Sol in deze film doet. Ze verkent, kijkt, luistert en gaat op zoek naar haar eigen plek op deze wereld. De groeipijnen en twijfels van Sol zijn prachtig in beeld gebracht, met als resultaat een ontroerend, warm familieportret.