In de fantastische zwarte komedie The Last Viking liggen pijn en humor dicht bij elkaar

Pijn en humor liggen dicht bij elkaar. Tenminste, in het werk van de Deense scenarioschrijver Anders Thomas Jensen (1972) wel. En vooral in de films die hij ook zelf regisseert. Bij de scripts die hij afstaat aan andere regisseurs komt de nadruk meestal te liggen op de pijn. Neem de scenario’s die hij voor Susanne Bier schreef. In de prachtige familiedrama’s After the Wedding, Brothers en Oscarwinnaar In a Better World valt bijvoorbeeld maar weinig te lachen.

Vaak wordt de humor uit Jensens scripts gesloopt om de pijn echt en voelbaar te houden. Want het is een moeilijke balans. Bij de meeste scripts – Jensen heeft er inmiddels zo’n vijftig geschreven – laat hij dat slopen aan de regisseurs over, maar een enkele keer is een script hem zo dierbaar dat hij besluit het zelf te regisseren. Dan wordt er niet gesloopt en blijven pijn en humor dicht bij elkaar liggen.

In zijn dertigjarige carrière is dat nu precies zes keer gebeurd. De ene keer pakt dat wat beter uit dan de andere. Bij het knotsgekke Men & Chicken (2015) sloeg de balans wel erg ver door naar de humor, maar bij Jensen fantastische Riders of Justice (2021) waren pijn en humor perfect in evenwicht. Daarin lagen ze zo dicht bij elkaar dat ze zelfs niet langer van elkaar te scheiden waren.

Het beste voorbeeld hiervan is de scène waarin een van de personages achtervolgd wordt en in paniek zijn broek naar beneden trekt, zich omdraait en vooroverbuigt (een duidelijke toespeling op seksueel misbruik in zijn verleden). VPRO Cinema vroeg destijds aan de eigenzinnige regisseur hoe je een scène als deze in balans kan houden. Jensen: ‘Wat uiteindelijk het moeilijkst bleek was de keuze voor de muziek. Je kan die scène namelijk makkelijk belachelijk maken, omdat de situatie zo absurd is. Schuif een paar millimeter op en het wordt grappig. En voor sommige mensen ís die scène ook grappig. Met name voor jonge mensen, viel me op. Die beginnen hard te lachen. Wat anderen ongetwijfeld weer kwetsend vinden. Maar ik vind dat juist prachtig. Ik hou ervan wanneer een film niet dicteert hoe je je moet voelen. Persoonlijk vind ik die scène hartverscheurend, maar dat is mijn mening. Mensen mogen lachen wanneer ze willen.’

Ook Jensens nieuwste film, het eveneens fantastische The Last Viking, zit weer vol met van die pijnlijk grappige momenten. In de film volgen we de moeizame relatie tussen broers Anker en Manfred. Anker is een bankrover die na vijftien jaar gevangenisstraf vrijkomt. Het eerste wat hij doet is aan Manfred vragen of die hem naar de buit kan leiden die Manfred destijds voor hem verstopt heeft. Probleem is dat de labiele Manfred geen Manfred meer wil zijn, maar John Lennon. En John heeft geen idee waar hij destijds die miljoenen begraven heeft. Er zijn onderweg nog een heleboel komische complicaties, waarin Ikea, Abba en uiteraard The Beatles een belangrijke rol spelen, maar in wezen is The Last Viking een film over trauma, verwerking en vooral over identiteit. Niemand in de film is wie hij zegt of denkt te zijn.

Anker en Manfred worden respectievelijk gespeeld door Nikolaj Lie Kaas en Mads Mikkelsen. In Venetië, waar de film afgelopen september in première ging, kunnen we met beide acteurs spreken en vragen we ze hoe ze erin slagen om ondanks alle gekte in de film het leed van hun personages echt te houden. ‘Dat is niet eenvoudig,’ vertelt Mikkelsen. ‘Ik denk ook niet dat ik zo’n film zou aandurven met een andere regisseur, want in wezen is Anders is een heel poëtische ziel – al zal hij dat zelf niet gauw toegeven. Maar als hij, zoals in The Last Viking, een serieus verhaal wil vertellen over familiedynamiek en identiteit, dan verpakt hij dat in gekkigheid. Waarschijnlijk omdat hij het veel te pretentieus vindt om die gewichtige thema’s serieus te behandelen.’

‘Maar dat betekent niet,’ vult Lie Kaas aan, ‘dat wij als acteurs op zoek gaan naar de lach. Integendeel. Hoe gek ze zich soms ook gedragen, de personages zijn ons dierbaar. En als acteur zal ik alles doen om de integriteit van mijn personage te verdedigen.’

Wanneer we even later met regisseur Anders Thomas Jensen spreken beaamt hij dat zijn acteurs van groot belang zijn. ‘Natuurlijk probeer ik al bij het schrijven een goede balans te vinden, en dan later bij het monteren opnieuw, maar uiteindelijk kan ik dat alleen dankzij de acteurs. Kijk, mijn personages zijn vaak clichés, of nee, eerder archetypen. Daar kan ik als schrijver geen leven in blazen, dat zullen mijn acteurs moeten doen.’

Het verhaal in The Last Viking wordt voorafgegaan en gevolgd door een kort animatiefilmpje over Vikingen, waarbij een koning de linkerarm van al zijn onderdanen laat afhakken nadat zijn zoon die bij een gevecht verloren is. ‘Want als iedereen gebroken is, is niemand gebroken.’

Die absurdistische animatie werd ook verwerkt in een stripboek. Wanneer we aan het eind van het interview vragen of we dat boekje ergens kunnen kopen, legt Jensen uit dat dat dan wel in het Deens moet, want het wordt alleen in Denemarken uitgebracht (als Den sidste viking). Maar een stripboek vol afgehakte ledematen, is dat eigenlijk wel een goed idee? ‘Natuurlijk,’ lacht Jensen fijntjes. ‘Dat is goed voor kinderen.’