The Golden Spurtle: verrukkelijke docu over het WK havermoutpap koken in Schotland

Charlie Miller is een Schot met grote, vriendelijke wangen die het per ongeluk schopte tot chef pap bij het jaarlijkse WK Pap in zijn dorp Carrbridge, dat in de Schotse Hooglanden ligt. Lange tijd had hij een terugkerende nachtmerrie. Die ging als volgt: Miller drijft in de bovenloop van een woeste bergrivier, zittend op een kolossale houten paproerstok, ook wel spurtle genoemd. Op deze spurtle tracht hij rivierwaarts zijn dorp te bereiken, maar hij komt er nooit. ‘Ik weet niet wat dat wil zeggen, maar het is behoorlijk beangstigend om uit te vogelen waar ik heen moet,’ zegt hij in de Australische documentaire The Golden Spurtle.

We zien hem zitten op een klapstoeltje, ontspannen wijdbeens in een Schotse kilt, terwijl voor zijn neus deelnemers in schorten verwoede pogingen wagen een kom volmaakte traditionele Schotse havermoutpap te bereiden. Als kijker heb je de chieftain of The Golden Spurtle, zoals Miller bekendstaat, dan allang in je hart gesloten. Dat hij in weerwil van zijn kwade droom in werkelijkheid prima weet waar het naartoe moet met zijn leven bewijzen de eerste minuten van de documentaire.

Miller, klein van stuk en gestoken in een blauw jasje, komt langzaam het vredige, geschakeerde groene Schotse landschap binnen gestapt. Eenmaal naar de juiste plek gedirigeerd, introduceert hij zichzelf. Het oogt en klinkt onwennig, charmant-houterig en droog, alsof hij voor het allereerst voorleest van een autocue. Miller vertelt over zijn zestigste verjaardag, die hij doorbracht in Kopenhagen. Daar ontdekte hij in een museum het schilderij The Rat Race van ‘ene Robert Storm Petersen’, een beeld van een grote groep in het zwart geklede mensen. Ze zijn als een kudde schapen op weg naar de fabriek. Behalve één man met een clownesk gezicht. Hij loopt in zijn eentje de andere kant op. Miller kocht het schilderij, als een soort aansporing voor de dag dat hij met pensioen zou gaan. ‘Ik was de man die de ratrace ontvluchtte. Ooit zou ik aan de beurt zijn, wist ik.’

Dat het leven buiten de ratrace hem het voorzitterschap van het WK pap in de schoot zou werpen, had de voormalige computerprojectmanager ook in zijn dromen niet voorzien. Natuurlijk, hij is een papliefhebber – je bent een Schot of je bent het niet –, maar van het WK pap had Miller nog nooit gehoord toen hij twintig jaar geleden met zijn vrouw vanuit Glasgow naar Carrbridge verhuisde.

De Millers betrokken een wit stenen huis met een grasgroene voordeur aan de hoofdstraat van het dorp. Door diezelfde straat kwam op een dag een doedelzakband gemarcheerd, gevolgd door honderden enthousiastelingen. ‘Mijn vrouw en ik liepen erachteraan, naar het dorpshuis, een paar honderd meter verderop. Daar zagen we al die opeengepakte mensen gebiologeerd kijken naar zes mensen die havermoutpap stonden te koken. Vanaf dat moment waren wij er ook elk jaar bij,’ zegt Miller via een videobelverbinding. Hoewel hij een druk man is – het is een dag voor het WK pap van dit jaar – maakt Miller graag tijd voor de VPRO Gids. Alles voor de pap.

De stap van WK-papbezoeker naar WK-papchef was een kwestie van hoe de dingen gaan in een dorp als Carrbridge. De vorige chieftain stopte ermee vanwege een verhuizing, niemand anders bood zich aan, er kwam een dorpsvergadering, nog steeds bood niemand zich aan, een sponsor opperde om er een betaalde functie van te maken, het hele dorp zei: geen denken aan, we doen dit met vrijwilligers. Ook het voorstel van representanten uit Zweden, Ierland en Engeland om de competitie dan in hun land te laten plaatsvinden kon rekenen op een resoluut en unaniem ‘no’. Miller: ‘Hierna boog de toenmalige voorzitter van de dorpscommissie zich naar me toe en zei: “Ik denk dat jij de baan hebt.”’

Inmiddels is Miller tot zijn spijt alweer twee jaar voorzitter-af. De WK-editie uit de documentaire, die van 2023, was zijn laatste in de rol van chieftain. Gezondheidsklachten noopten hem zijn taken over te dragen. ‘Nu ben ik de honorair chieftain, of emeritus chieftain,’ zegt hij. Er trekt een glans over zijn gezicht. Wat hij in deze nieuwe rol zoal doet? Miller lacht. ‘Alle rotklusjes die verder niemand wil doen. Als je morgen de livestream zou kijken, zie je me zitten in de hoek van het dorpshuis, naast een grote aftelklok. Die gaat van dertig minuten naar nul, zo lang duurt één ronde. Het is mijn taak om de knop in te drukken en de klok aan te zetten. Dat doe ik zes keer, dan zit mijn dag erop.’

Al ruim dertig jaar lang nemen in oktober dertig deelnemers het tegen elkaar op. Van heinde en verre komen ze bijeen in het dorpshuis, waar bowlers en badmintonners voor de gelegenheid plaatsmaken voor papketels en gasbranders. Omdat het enthousiasme een stuk groter is dan het aantal plekken bepaalt een loting wie er mee mag doen. Dit jaar behoorde Ray Boland (67) uit Breda tot de gelukkigen. De in Engeland geboren Ier las in een krantenartikel over het WK pap. ‘Ik dacht: misschien is dat wat voor mij. Ik houd van koken en eet elke dag havermout als ontbijt. Bovendien ben ik sinds mei met pensioen, dus dit was mijn kans.’

De deelnemer die door een driekoppige jury tot wereldkampioen pap wordt gekroond, wint de vermaarde Golden Spurtle, een goudkleurige spurtle op een sokkel met een eigen draagkoffertje. De spurtle is vervaardigd door Miller, die behalve honorair chieftain ook hobbyhoutdraaier is. ‘Mijn vader was een timmerman, ik was altijd in z’n buurt. Dertig jaar geleden gaf mijn vrouw me een draaibank cadeau en die gebruik ik nog steeds, het ontspant me zeer.’ Wat ooit begon met één spurtle, een presentatie-exemplaar voor een van de WK-deelnemers, werden er alras, twee, vijf, tien. ‘Dit jaar heb ik er al 800 gemaakt.’

Dat het WK pap niet iets is voor uitsluitend gepensioneerden, zien we terug in The Golden Spurtle. Aan de editie van 2023 deden onder meer Toby Wilson (tacochef), Adam Kiani (schimmel- en mycologieonderzoekscoördinator) en Miriam Groot (foodfotograaf) mee – jonge papaficionado’s die uitkwamen voor respectievelijk Australië, Pakistan en Nederland. Het was Wilson die zijn kameraad, de Grieks-Cypriotisch-Australische operaregisseur Constantine Costi, op het spoor zette van de papcompetitie. Al gauw kon Costi nergens anders meer aan denken. Hij toog naar Schotland en portretteerde het WK en daarmee ook het dorp, met Miller als onbetwiste en smakelijk onopgedirkte krent in de pap.

Costi schoot zijn film in een beeldverhouding van 4:3, het ziet er fijn ouderwets en passend-kneuterig uit. Voor Miller – en met hem vele dorpsgenoten – was het ‘very much’ de eerste keer dat ze te maken kregen met een professionele filmploeg. ‘En hopelijk ook de laatste,’ zegt hij, terwijl hij in de lacht schiet. ‘Dit is een hele nieuwe wereld voor ons. Een wereld waarin we ons nooit eerder bewogen. We hebben nieuwe mensen ontmoet, geweldige mensen met geweldige talenten. Ook Constantine is fantastisch. Hij kan naar een situatie kijken en vijf minuten aan film zien. Als ik naar hetzelfde kijk, zie ik een bakstenen muur. De hele crew heeft het ons heel gemakkelijk gemaakt, maar laat me je vertellen: het is hard werken, steeds opnieuw hetzelfde moeten doen, net zo vaak tot het er goed op staat.’

Gelukkig voor Costi heeft vriend Toby de WK-smaak te pakken. ‘Er zijn een paar andere internationale wedstrijden die ik wel zie zitten,’ vertelt hij de kijkers, vrolijk wippend op een regisseursstoel in zijn stadstuintje in Sydney. ‘Het WK testikelkoken bijvoorbeeld. In Oost-Europa. De Ballencup. Het WK fondue in Zwitserland. De Australische campingovencompetitie. Daar wil ik allemaal aan meedoen. Dit is mijn nieuwe hobby.’

Nou, wij zitten er klaar voor.