U zit meermaals bij Malafaia aan de eettafel, hij lijkt u compleet te vertrouwen. Kostte het moeite tot de pastor door te dringen?
‘Hij liet ons meteen toe. We mochten hem overal volgen. Zo konden we zien hoe zijn macht groeide en groeide totdat hij min of meer de rechterhand van Bolsonaro was. De oud-president heeft zich compleet uitgeleverd aan de evangelisten, om zo hun stem te verwerven. Zeventig procent van de evangelisten heeft op Bolsonaro gestemd. Malafaia was de architect van dat succes. Er zit een moment in de film waar we zien hoe Bolsonaro een vurige toespraak houdt ten overstaan van tienduizenden mensen, en aan de zijkant van het spreekgestoelte staat Malafaia die de tekst woordelijk voorzegt. Het lijkt me niet onaannemelijk dat hij de schepper was van dergelijke messianistische speeches.’
Voor een Nederlandse kijker is de rol die religie speelt in de Braziliaanse politiek en samenleving op z’n zachtst gezegd opmerkelijk. We zien hoe evangelische parlementsleden herhaaldelijk groepsgewijs staan te bidden midden in het Congres, hoe tijdens partijbijeenkomsten in praktisch iedere zin God wordt aangeroepen, hoe mensen op straat massaal op hun knieën vallen om de overwinning van Bolsonaro af te smeken. U noemt uzelf seculier. Hoe is het voor u om in zo’n door religie geobsedeerd land te wonen?
‘Ja, dat heeft mijzelf ook verrast. Ik wist natuurlijk wel dat veel Brazilianen enorm religieus zijn, maar dat bleef altijd gescheiden van hun politieke overtuiging. Totdat pastors, zo rond 2014, steeds meer over politiek begonnen te spreken in hun diensten. Niet veel later begonnen sociale media fakenieuws te verspreiden gekoppeld aan religie. Bijvoorbeeld dat de vicepresident aan satanische rituelen zou doen. Het meest gedeelde fakenieuws tijdens de verkiezingen van 2022 was dat Lula de kerken zou sluiten als hij verkozen zou worden. Zo werden religieuze stemmers gemobiliseerd. Zij stemden niet meer op basis van hun economische belangen maar omdat ze het gevoel hadden dat hun waarden bedreigd werden. Religie is gepolitiseerd en onze verkiezingen lijken steeds meer op een heilige oorlog.’
U maakt er geen geheim van dat u geen Bolsonaro-aanhanger bent. Gelooft u niet dat een documentairemaker objectiviteit zou moeten nastreven?
‘Ten eerste: ik ben ook kritisch over Lula op veel punten. Daarbij geloof ik dat objectiviteit in een documentaire niet bestaat. Makers die dat pretenderen hebben een kolonialistische instelling, dat vind ik problematisch. Je brengt altijd je eigen perspectief mee, en dat is maar goed ook, dat moet je juist expliciet maken. Dat gezegd hebbende, houd ik mij wel consequent aan de feiten. Mijn films zijn verankerd in feitenmateriaal, dat door een team van factcheckers tot op de bodem wordt uitgezocht.'
Uw film is feitelijk en tegelijk ook heel esthetisch. Zoekt u naast waarheid ook steeds schoonheid?
‘Het is cinema, geen rechttoe rechtaan journalistiek. Onze hoofdstad Brasilia leent zich goed voor een esthetisch onderzoek als het mijne, met haar grote pleinen en haar imposante architectuur. De stad werd in de jaren zestig gebouwd en moest een visioen zijn voor de toekomst, een metafoor voor democratie met een zichtbare scheiding der machten.’
Daarom is het navrant dat uw film eindigt met beelden van de vernielingen aan die gebouwen, na de bestorming van 8 januari 2023, toen Bolsonaro-aanhangers het Hooggerechtshof bestormden.
‘Die bestorming was geïnspireerd door de Capitoolbestorming van Trump-aanhangers twee jaar eerder. Beide aangejaagd door twee presidenten die hun nederlaag niet wilden toegeven. Die hun tegenstander als onmens of duivel bestempelden en geloofden dat ze een meerderheid konden claimen. Dat is het tegenovergestelde van het democratische principe dat zegt dat je je verlies accepteert en je tegenstander als legitiem beschouwt. Alleen dan kan de democratie functioneren. Je kunt mijn filmtweeluik zien als een pleidooi voor de waarden van de democratie. Die waarden liggen onder vuur. Het is tijd onze ogen te openen, extreemrechts mag deze strijd niet winnen.’
Komt er na dit tweeluik nog een derde deel?
‘Nee. Ik ga nu een documentaire maken over Braziliaanse cowboys. Mijn eerste western.’