Scorsese vs. de Amerikaanse droom

Van de 27 films die Martin Scorsese tot dusver maakte, zijn dit de drie best bezochte: The Wolf of Wall Street (2013, opbrengst 390 miljoen dollar), Shutter Island (2010, 299 miljoen dollar) en The Departed (2006, 290 miljoen dollar). Inderdaad, niet één film met Scorseses muze van de twintigste eeuw, Robert DeNiro, maar wel alle drie met Scorseses muze van de 21ste eeuw, Leonardo DiCaprio.

Het was nota bene DeNiro zelf die zijn goede vriend Marty wees op zijn opvolger. Voor This Boy’s Life (1993) had hij samengewerkt met de toen nog maar achttienjarige DiCaprio en hij was zo onder de indruk dat hij Scorsese – met wie hij in de jaren zeventig en tachtig klassiekers maakte als Taxi Driver, Raging Bull en GoodFellas – vertelde over het uitzonderlijke talent van de jonge acteur.

De eerste keer dat Scorsese ook daadwerkelijk zou samenwerken met DiCaprio was voor het historische drama Gangs of New York (2002). Een uitermate prijzig project dat uiteindelijk vlot werd getrokken door de aanwezigheid van DiCaprio, die een paar jaar eerder zijn bankability ruimschoots had bewezen met de rampenfilm Titanic (1997).

Pas toen DiCaprio ja zei tegen Scorseses ambitieuze projecten die daarop volgden, zouden de lichten bij de studio’s op groen gaan. Zo ging dat bij de Howard Hughes-biopic The Aviator, bij dat eerdergenoemde, zeer lucratieve drietal en zo ging het eveneens bij hun zesde en meest recente samenwerking, Killers of the Flower Moon.

Ondertussen bezorgde DiCaprio Scorsese zijn eerste (en nog steeds enige) Oscar voor The Departed. En toen de acteur, na vijf eerdere nominaties, in 2016 eindelijk zelf zo’n beeldje won voor The Revenant, prees hij Scorsese uitvoerig in zijn dankwoord: ‘Met grote dank aan Mr. Scorsese, die mij zo veel leerde over film als kunstvorm.’

Het wederzijdse respect tussen de meesterregisseur en de filmster is enorm. Geen wonder dat Scorsese luisterde naar DiCaprio toen die hem in 2020 vertelde dat hij zo zijn bedenkingen had over het scenario van Killers of the Flower Moon, nadat de regisseur het hem had voorgelegd. DiCaprio miste ‘een hart’. Dat scenario was gebaseerd op David Granns prijswinnende non-fictieboek Killers of the Flower Moon: The Osage Murders and the Birth of the FBI. Grann ging daarin terug naar begin jaren twintig van de vorige eeuw, toen tientallen leden van de Osage-stam werden vermoord tijdens wat later de 'Reign of Terror' zou gaan heten.

De Osage [lees: Oo-seetsj, red.] werden eind negentiende eeuw van hun land verdreven, maar toen er in hun reservaat olie werd gevonden, waren ze plotseling het rijkste volk van de wereld. Met ieder een aandeel in de bonussen en royalty's die verdiend werden met de exploratie van de aangetroffen olie. Deze zogenoemde headrights konden na hun overlijden worden doorgegeven aan hun erfgenamen. Daarna trouwden opeens opvallend veel witte Amerikaanse mannen met vrouwen van de Osage-stam – vrouwen die vaak niet lang daarna dood werden teruggevonden.

In zijn boek besteedt Grann aandacht aan het leven van de Osage en de moorden, maar hij wijdt een bijna even groot deel aan inspecteur Tom White van de Bureau of Investigation (de latere FBI), die uiteindelijk besloot de moorden te onderzoeken.

In Scorseses oorspronkelijke scenario zou Tom White gespeeld worden door DiCaprio, maar die zag weinig in de rol van deze ‘witte redder’ en wees op een bijfiguur in Granns boek: Ernest Burkhart. Deze niet al te snuggere WO I-veteraan trouwde met Mollie, een van de Osage-vrouwen die centraal stonden in het boek. Ernest was een neef van veeboer William Hale, het brein achter de moorden, maar over Ernest zelf was maar weinig bekend. Hooguit dat hij en Mollie drie kinderen hadden en ze volgens getuigen oprecht van elkaar hielden. En tóch probeerde Ernest – die zwaar onder druk stond van zijn oom – haar langzaam te vergiftigen.

Dit was het type tragische held waarin DiCaprio wel geïnteresseerd zou kunnen zijn. Ook omdat de moorden daardoor van binnenuit konden worden belicht. Scorsese vond het een prima idee, gooide het script om en op het afgelopen festival van Cannes was het resultaat te bewonderen: Killers of the Flower Moon, een ruim drie uur lang epos, dat desondanks geen seconde te lang duurt.

Na The Wolf of Wall Street, waarin Scorsese inzoomt op Amerika’s obsessie met geld en succes, The Irishman, waarin hij afrekent met Amerika’s (en zijn eigen!) fascinatie voor geweld, gaat Scorsese in Killers of the Flower Moon de Amerikaanse droom zelf te lijf. Zo morrelt hij aan de grondvesten van de Amerikaanse cultuur. Het beste uit jezelf halen, zegt Scorsese met zo veel woorden, betekent in veel gevallen dat anderen onnoemelijk leed en onrecht aangedaan wordt.

Het is een mooi rijtje subversieve publieksfilms, waaruit blijkt dat de nu tachtigjarige regisseur nog steeds relevant is. Dat zei ook Leonardo DiCaprio toen hem op de persconferentie van Killers of the Flower Moon in Cannes enigszins gekscherend gevraagd werd waarom Scorsese de beste regisseur aller tijden is. DiCaprio nam ook gelijk acteur Robert DeNiro, die veeboer William Hale speelt in de film, mee in zijn lofprijzingen. ‘Ik ben opgegroeid met hun films. Dat heeft niet alleen mij gevormd en veranderd, maar de hele generatie acteurs met wie ik ben opgegroeid. Martin Scorseses drang om de waarheid te vertellen in zijn films, hoe lelijk, bizar en ongemakkelijk die soms ook is, heeft hem tot dé filmmaker van onze tijd gemaakt. En hij blijft maar geweldige films maken die belangrijke verhalen vertellen. Net als jullie ben ik diep onder de indruk van de manier waarop hij dat steeds weer aangaat.’ Waarvan akte.