Dija Kabba: 'Ik wil mijn oma niet afschilderen als een slechte oma, want dat was ze niet'

Ze is de drijvende kracht achter indrukwekkende podcasts als Niemandsland, De erfenis van engel en De vrouwen van Saramacca, presentator van documentairepodcast Docs en ze maakt deel uit van het hoofdprogramma op podcastfestival Oorzaken. Wie de Nederlandse verhalende podcast een beetje volgt, kan niet om de naam Dija Kabba (1999) heen. We ontmoeten elkaar in een koffietent in haar woonplaats Rotterdam voor een gesprek over haar biculturele achtergrond, haar manier van werken en hoe dat allemaal samenkomt in een nieuwe audiodocumentaire.

Haar Sierraleoonse vader en Brabantse moeder ontmoetten elkaar in de supermarkt in Amsterdam-Zuidoost. ‘Mijn moeder werkte daar en mijn vader woonde daar. En the rest was history.’ Haar vader, Amara Kabba, was een bekende reggaemuzikant uit Sierra Leone die begin jaren negentig was gevlucht voor de burgeroorlog die daar woedde. ‘In 2003 gingen we voor het eerst als gezin terug naar Sierra Leone om zijn nieuwe album uit te brengen.’ Dija Kabba was toen vier jaar oud en haar moeder was zwanger van haar zusje, maar tijdens die reis sloeg het noodlot toe. Haar vader kreeg vermoedelijk een hartstilstand terwijl hij in de zee aan het zwemmen was en overleed. ‘Dat was een gekke tijd, maar daardoor zijn mijn moeder, mijn zusje en ik wel heel hecht. We hadden net een nieuw huis in de Bijlmer, waar mijn vader een muziekstudio wilde bouwen. Dat heeft mijn moeder alsnog gedaan. Zij verhuurde de ruimte met geluidsapparatuur aan bands uit de buurt, dus er was bij ons thuis altijd muziek. Mijn zusje Amaria en ik hebben allebei de microfoon opgepakt: zij maakt muziek en ik podcasts.’

Al op haar zestiende begon Kabba bij de lokale radio. Na de middelbare school ging ze een jaar naar Sierra Leone, waar ze radioreportages maakte. ‘Die werden dan on demand op een website gezet, eigenlijk waren dat dus podcasts. Toen ik terugkwam in Nederland bent ik cognitieve wetenschappen gaan studeren, maar ondertussen deed ik al allerlei freelance audio-opdrachten. Na mijn studie ben ik fulltime podcastmaker geworden.’ Kabba is in dienst bij DPG Media, de uitgeverij van onder meer de Volkskrant, Trouw en AD. Als lid van de audioredactie werkt ze vaak samen met schrijvende journalisten aan verhalende podcastseries. Zoals bijvoorbeeld Niemandsland, waarin ze samen met Volkskrant-journalist Elsbeth Stoker uitzoekt hoe Nederland omgaat met mensen die vanwege complexe psychische problemen tussen wal en schip vallen. De serie won een Dutch Podcast Award in de categorie journalistiek. ‘Ik wilde graag iets doen met het thema verwarring en Elsbeth wilde graag langdurig onderzoek doen naar dit onderwerp. Ze schreef hier al langer over, maar kreeg er niet echt grip op. Elsbeth nam het voortouw in het journalistieke onderzoek, ik in het verhalende deel, de montage en het sounddesign. Het is best moeilijk om een complex en taai onderwerp als dit spannend te houden.’ Daarom gaat Kabba vooral op zoek naar interessante hoofpersonen. ‘Ik wil graag dat je iets of iemand beter gaat begrijpen. Dat je iemands psyche kan achterhalen en de luisteraar daarin ook meekrijgt. Dat je misschien wel gaat meeleven. Ik denk dat het heel spannend is als je iemand van gedachten kunt laten veranderen.’

Onlangs verscheen de serie De vrouwen van Saramacca, waarin Kabba met Trouw-journalist Jeanine Julen haar Surinaamse familiegeschiedenis verkent. Daarbij blijkt gaandeweg dat niet alleen het koloniale verleden, maar ook de religie winti een belangrijke rol speelt. ‘Als ik aan een serie begin, heb ik geen duidelijk eindpunt in gedachten,’ vertelt Kabba. ‘Als ik iets interessant vind begin ik gewoon met opnemen, erover nadenken en het laten marineren. En dan ontstaat er op een gegeven moment een verhaal. Ik wil niet van tevoren al weten hoe het afloopt, dan wordt het een invuloefening. Maar dat is soms lastig in samenwerking met journalisten, want zij willen wel graag een duidelijk doel voor ogen hebben. Dan moet ik zeggen: “Vertrouw me nou maar.”’

Kabba’s nieuwste project, haar meest persoonlijke tot nu toe, gaat over de relatie tussen haar moeder AnneMarie en haar oma Jozefien. ‘Mijn moeder kwam uit een katholieke arbeidersfamilie uit Uden. Dat vond ze beknellend en toen ze negentien was, is ze Brabant ontvlucht. Haar ouders hadden er al moeite mee dat ze naar Amsterdam ging, maar toen ze ook nog een relatie kreeg met mijn vader kwamen de verhoudingen helemaal op scherp te staan. Hij was zwart en moslim, dat begrepen ze niet en ze accepteerden het ook niet. Ze hebben elkaar een tijd nauwelijks gesproken. Maar toen mijn vader overleed kwam mijn moeder dus opeens alleen te staan met twee kleine kinderen. En toen zijn ze er volledig voor haar geweest.’

Toen Kabba opgroeide was de band met haar grootouders goed en ze bracht de vakanties door in Uden. ‘Dat was fijn, want we werden lekker verwend door opa en oma. Maar ik voelde ook altijd dat er een soort koude onderstroom was, iets waar je niet aan kon komen.’ Die onderstroom kwam aan de oppervlakte toen haar oma alzheimer kreeg. ‘Zeker nadat mijn opa was overleden werd ze opeens heel erg afhankelijk. Toen stond mijn moeder voor mijn oma klaar, zoals oma dat ook voor haar had gedaan. Maar door de ziekte vielen alle filters weg en kwam ook dat racisme veel duidelijker naar boven. Tegelijk zei ze juist ook allemaal lieve dingen tegen ons.’ Het was voor Kabba een natuurlijke reflex om haar recorder erbij te pakken. ‘Het ging snel bergafwaarts met mijn oma, de hele familiedynamiek veranderde. Ik kon wat er allemaal gebeurde geen plek geven, ik voelde heel veel emoties tegelijk. Dan zette ik soms mijn recorder aan om het later terug te luisteren en te kunnen verwerken. Op een gegeven moment dacht ik: volgens mij moet ik gewoon blijven opnemen, want misschien wil ik hier nog iets mee.’

Het resultaat is de audiodocumentaire OmaMa, die de bezoekers van Oorzaken Festival dit weekend (12 en 13 december) kunnen beluisteren. Kabba werd gekoppeld aan componist Nana Adjoa, die de muziek erbij maakte. In december is hij ook te horen in de documentairepodcast Docs, waarvoor Kabba wekelijks de introductieteksten schrijft en inspreekt. ‘Het is heel spannend, want mijn oma is inmiddels overleden, dus zij kan geen toestemming meer geven. Ook de gesprekken tussen mijn moeder en mij waren confronterend. Regelmatig kwam ik mezelf tegen – als dochter, als kleindochter en als journalist. Dan merkte ik dat ik sturende vragen aan het stellen was, omdat ik bepaalde dingen wilde horen, terwijl ik dat in mijn werk juist probeer om dat niet te doen. Daarom – en ik denk eigenlijk in alles wat ik maak – vind ik het belangrijk om gewoon heel eerlijk te zijn. Het is niet zwart of wit. Het is gemixt. Ik ga gewoon vertellen hoe het vroeger echt ging. Ik wil mijn oma niet afschilderen als een slechte oma, want dat was ze niet. Een begrip als racisme wordt zo platgeslagen, ik vind het mooi om te laten zien hoe complex dat kan zijn.’