Tweeluik 'Terug met Dutchbat' volgt vijf Dutchbat III-veteranen die teruggaan naar Srebrenica

Het is dertig jaar geleden dat in Srebrenica de grootste genocide sinds de Holocaust plaatsvond. Servische troepen vermoordden ruim 8000 moslimmannen die onder de bescherming stonden van de VN-vredesmacht Dutchbat III: een groep van 850 Nederlandse militairen met lichte wapens. Een onmogelijke missie, erkende Rutte in 2022. De tweedelige documentaire Terug met Dutchbat volgt vijf Dutchbat III-veteranen die teruggaan naar Srebrenica.

De oorsprong van de documentaire zit in een tip die regisseur Jos de Jager krijgt, over een veteraan die in 1995 lesgaf aan kinderen in Srebrenica. ‘Hij had 49 van hun tekeningen verzameld voor een uitwisseling met Nederland. Alleen is dat door de val nooit doorgegaan en hij heeft ze altijd terug willen geven. Het is zijn levenswerk geworden om die kinderen te zoeken,’ vertelt De Jager aan de VPRO Gids. hij ontdekt dat sinds 2022 terugkeerreizen worden georganiseerd voor Dutchbat-veteranen en besluit een aantal van de verhalen te verzamelen. ‘Veteranen zijn alleen niet zo happig op media, dus dat moest ik wel overwinnen. Ze moeten wel wíllen vertellen.’

Uiteindelijk volgt hij vijf veteranen samen met een partner of kind die tegelijkertijd een terugkeerreis maken, waaronder de man met tekeningen. ‘Ik sprak ze eerst thuis en tijdens voorbereidingsdagen, dus ik had al een band met ze. Dat maakt zo’n reis wel heel indrukwekkend.’ Veteraan Bianca heeft in de oorlog PTSS opgelopen. De Jager: ‘Die werd een naar persoon thuis en haar dochter heeft een nare jeugd gehad. Die zijn samen meegegaan om de oorsprong daarvan te onderzoeken en nader tot elkaar te komen. Niet alleen is dat gelukt, maar ik heb het ook nog in woord en beeld kunnen vangen.’ Een andere veteraan in de documentaire met PTSS is Kevin, die samen zijn vrouw gaat. ‘Hij is gegijzeld geweest en we zijn op de plek geweest waar hij is vastgehouden. Dat is heel heftig.’  

Ze ontmoeten ook de ‘moeders van Srebrenica’, wiens mannen en zonen zijn vermoord. ‘Die confrontatie is keihard,’ vertelt De Jager. ‘Een van de Nederlandse partners vertelt bijvoorbeeld over de trauma’s van haar man, die schrikt van harde knallen of de “geur van Srebrenica” nog in de schuur kan ruiken. “Ja,” zeggen die moeders dan, “maar weet je wat ik allemaal heb geroken? Ik moest de graven openmaken om op zoek te gaan naar mijn zoon.” Daar botst het wel, ook na dertig jaar nog.’