The Gullspång Miracle: absurde humor, een verloren tweelingzus en bizarre wendingen

Als de Noorse zussen Kari en May – door een vreemde samenloop van omstandigheden – een appartement voor May willen kopen in het Zweedse plaatsje Gullspång, blijkt de verkoopster een vrouw die als twee druppels water lijkt op hun overleden oudere zus Astrid. Ze ontdekken dat deze Olaug – van wie de hele familie nog nooit gehoord had – de tweelingzus van Astrid is en dat ze tijdens de Tweede Wereldoorlog als baby ter adoptie werd opgegeven.

Een blijde hereniging volgt en met dit mooie verhaal stappen de zussen naar documentairemaker Maria Fredriksson. Zij denkt: hoe kan ik hier nog een film van maken als alles al achter de rug is? Dat pakt echter heel anders uit: het project zal uiteindelijk vier jaar van Fredrikssons leven in beslag nemen, want steeds volgt er weer een nieuwe, buitenissige wending.

Een moordmysterie, familiespanningen, nazi’s, religieus conflict, een behekste lamp en onvoorspelbare DNA-tests hebben allemaal een rol in The Gullspång Miracle, een documentaire die vaak fictie lijkt – Fredriksson schrikt niet terug voor een theatrale stijl, dramatische muziek en absurde humor. Sinds de première in 2023 blijven kijkers wereldwijd dan ook in grote verwarring achter. We videobellen met Maria Fredriksson (1975).

Fredriksson: ‘Nou: ik kon gewoon niet alles in de film kwijt, maar ik heb zeker niet alle antwoorden. Op een gegeven moment moest ik ook accepteren dat ik die niet zou krijgen, hoe nieuwsgierig ik er ook naar ben. Eerst wilde ik per se blijven filmen tot ik wél overal achter was gekomen. Maar de hoofdpersonen bereikten zelf een punt waarop ze vrede hadden met wat ze wisten en niet verder wilden zoeken, dat wilde ik respecteren. Er wordt wel gespeculeerd, veel kijkers vragen zich af waarom de politie het dossier van de overleden zus Astrid niet heropent. Maar zij is in 1988 gestorven en haar zaak is voor de Noorse wet verjaard, dus de politie kan er niets meer mee. Ik heb me op een gegeven moment ook gerealiseerd dat het niet mijn verantwoordelijkheid is om alle antwoorden te leveren, want uiteindelijk is dat niet waar de documentaire om draait. De film gaat wat mij betreft over wat de hoofdpersonen geloven en over hoe de waarheid er voor iedereen anders uitziet, afhankelijk van wie je bent en hoe je kijkt.’

‘Ik hoor dat inderdaad vaak, maar de film is honderd procent echt, er is niks in scène gezet! Het is alleen gewoon zo dat dit verhaal nog sterker is dan fictie, het is te raar om te verzinnen. Als ik dit als fictiefilm had gepitcht had ik nooit financiering gevonden, want het is too much allemaal.’

‘Ik vind niet dat een documentaire er op een bepaalde manier uit moet zien of klinken. Daarin wil ik mezelf niet begrenzen; wat mij betreft is een film een film en een verhaal is een verhaal, of het nou fictie of non-fictie is. Ik hou van films die vermaken en waar humor in zit; humor wordt wat mij betreft veel te weinig ingezet in documentaires. Mensen hebben mijn stijl wel vergeleken met Twin Peaks of het werk van de gebroeders Coen, dat vind ik helemaal niet erg. De vorm ik die ik heb gekozen voor The Gullspång Miracle past goed bij het verhaal, vind ik. Of ik ook fictiefilms zou willen regisseren? Dat weet ik niet, later misschien. Wat ik aan documentaire maken zo fijn vind, is dat ik werelden kan betreden die de mijne niet zijn. Toen ik Kari en May ontmoette, was ik bijvoorbeeld meteen geïntrigeerd door ze en voelde ik dat ik deze dames beter wilde leren kennen.’

‘Ik probeerde echt zelf uit de film te blijven. Op dat moment besefte ik alleen dat ik mijn verwarring wel kenbaar moest maken, in het belang van het publiek: iemand moest hun vragen stellen. Het was ook weer een manier om humor en surrealisme aan de documentaire toe te voegen.’

‘Ja, ik was zó blij dat de camera toen liep! Ik schrok me ook echt dood, ik dacht: is de overleden zus Astrid het er wel mee eens dat ik deze film maak? Normaal gesproken ben ik niet iemand die in dat soort tekens gelooft, maar ik werd op dat moment helemaal meegesleept door de manier van kijken van de zussen. En dat is wel een beetje gebleven, moet ik zeggen. Of er meer is tussen hemel en aarde, tja... Ik denk wel dat we het erover eens kunnen zijn dat wij mensen nou ook weer niet alles weten.’

‘Alleen in Gullspång, een plaatsje waar maar duizend mensen wonen. Daar is de film heel vaak vertoond en tegenover de bioscoop is een pizzeria die ter ere van de film een Miracle Pizza op het menu heeft gezet, Kari en May mochten verzinnen wat er op die pizza ging. Ze hebben gekozen voor een pizza met bijna alles erop – toepasselijk, omdat de film eigenlijk ook wat te veel ingrediënten bevat, haha. Die is ook too much. Ik heb de pizza overigens zelf niet geproefd omdat ik vegetariër ben. In Gullspång zijn de zussen wel semiberoemd, ja. En Olaug ook in Noorwegen, mensen komen naar haar toe en vragen om een handtekening. Dat vindt ze gelukkig wel leuk.’

‘Voordat de montage op slot ging heb ik de film aan de hoofdpersonen laten zien en gevraagd of ze het een fair portret vonden. Dat was een spannend moment, maar gelukkig vonden ze allemaal dat ze goed en waarachtig worden neergezet in de film. Dat is wat mij betreft het enige wat telt. Het grappige was dat ze afzonderlijk van elkaar zeiden: “De film is wel vanuit míjn perspectief verteld, hoe is dat voor de anderen?” Ze zagen dus dezelfde documentaire, maar interpreteerden hem vanuit zichzelf! Dat onderstreept mijn punt: de werkelijkheid en de waarheid betekenen voor ieder mens iets anders. Ik heb trouwens nog steeds veel contact met de hoofdpersonen. Zo heeft Kari pas nog een trui voor me gebreid en naar me opgestuurd.’