The Bibi Files: urgente docu over de corruptiepraktijken van machtspoliticus Netanyahu

​​In het voorjaar van 2023 kreeg de Oscarwinnende producent en documentairemaker Alex Gibney via Signal zeer opmerkelijk materiaal in handen. Het ging om een reeks video-opnames van politieverhoren van Benjamin ‘Bibi’ Netanyahu en mensen uit zijn inner circle, onder wie zijn vrouw Sara en zijn zoon Yair. In 2016 werd namelijk een omvangrijk onderzoek gestart naar vermeende corruptie door Bibi. Alex Gibney besloot er een documentaire over te maken en riep de hulp in van collega-filmmaker Alexis Bloom, die The Bibi Files regisseerde. ‘De opnames tonen een Netanyahu die verborgen moest blijven voor de Israëliërs,’ vertelt Bloom als we haar spreken over de documentaire. ‘Een man die boos, vermoeid en gefrustreerd is.’

In The Bibi Files worden de niet eerder vertoonde opnames van de ondervragingen gecombineerd met archiefmateriaal over Netanyahu. We zien een man wiens politieke ambitie gevoed is door de dood van zijn broer Jonathan ‘Yoni’ Netanyahu, die in 1976 als soldaat om het leven is gekomen bij een militaire actie in Entebbe.

De documentaire besteedt ook uitvoerig aandacht aan de invloed van Netanyahu’s vrouw Sara. ‘De rol van vrouwen wordt vaak over het hoofd gezien wanneer het gaat om het mannendomein van de Israëlische politiek,’ aldus Bloom. ‘Maar als je echt wilt begrijpen wat Netanyahu drijft, moet je kijken naar zijn relaties met de mensen om hem heen. Hij handelt niet alleen. Sara is emotioneel, snel boos en obsessief als het gaat om loyaliteit. Zij stuurt Netanyahu vooral aan met het oog op de verlenging van zijn politieke leven, niet omwille van het landsbelang. Zij is de geheime motor achter zijn macht.’

Hoewel The Bibi Files officieel niet in Israël te zien is, circuleert de documentaire op onofficiële kanalen en zo bereikt hij toch een groot publiek. ‘In Israël waren enkele transcripties van de ondervragingen al gelekt,’ vertelt Bloom. ‘Maar de documentaire brengt alles samen, waardoor het krachtiger overkomt. De beelden van zijn vrouw Sara en hun zoon Yair, die soms bot en respectloos zijn, schokten veel kijkers. Ze lieten hun minachting voor de regering en de rechtsstaat onverbloemd zien: een echte eyeopener.’

Israël is politiek gezien diep verdeeld. Kritiek op de regering in oorlogstijd wordt door sommige mensen als antipatriottisch gezien. ‘Het is niet antisemitisch om kritiek op Israël te hebben,’ stelt Bloom. ‘Het bleek alleen wel lastig om mensen te vinden uit Netanyahu’s directe omgeving. Veel van hen spraken we off the record, maar zij deelden de overtuiging van de geïnterviewde prominenten dat de huidige situatie door Netanyahu’s toedoen is ontstaan. De bombardementen op Gaza zien ze als afleiding van de corruptiezaken en ze wilden praten omdat ze zich zorgen maken om hun land, niet uit eigenbelang.’

Door de aanval van Hamas op 7 oktober 2023 en de slachting in Gaza die erop volgde is Netanyahu’s imago alleen maar verder afgebrokkeld. ‘Voor die tijd was hij al omstreden vanwege zijn juridische hervormingsplannen,’ licht Bloom toe. ‘Daar werd massaal tegen geprotesteerd en sindsdien gebruikt hij harde militaire acties – bombardementen in Libanon en Iran – als instrument om zijn politieke leven te redden. Het is een meedogenloze strategie: een oorlog zorgt voor angst en afhankelijkheid. Op deze manier houdt hij het volk in zijn greep.’

Netanyahu’s politieke leven is, zo maakt de documentaire duidelijk, onlosmakelijk verbonden met de steun van ultrarechtse en religieuze politici, zoals Itamar Ben-Gvir en Bezalel Smotrich. Zij zien hem als een messiaans figuur die hun dromen – het uitbreiden van Joodse nederzettingen op de Westelijke Jordaanoever en in Gaza – kan realiseren. Het hooggerechtshof is het grootste obstakel voor hen. De plannen om de macht ervan in te perken komen op het moment dat Netanyahu terechtstaat voor corruptie. Tegenstanders wijzen erop dat de hervormingen mogelijk niet alleen politieke, maar ook persoonlijke belangen van de premier dienen. Volgens Bloom heeft Netanyahu’s beleid tot een kettingreactie geleid die het land kwetsbaar maakt. ‘Vanaf het moment dat hij werd aangeklaagd, zag je een domino-effect: de alliantie met de rechterflank, de poging om het hooggerechtshof te hervormen, massale straatprotesten, de toenemende kwetsbaarheid op veiligheidsgebied. En toen kwam 7 oktober.’

The Bibi Files legt ook bloot hoe Netanyahu in het geheim Hamas heeft versterkt. Terwijl het corruptieonderzoek naar hem bezig was, zorgde hij er naar verluidt voor dat Hamas maandelijks 35 miljoen dollar aan Qatarese steun ontving. ‘Zonder Netanyahu zou Hamas militair nooit zo sterk zijn geweest,’ constateert Bloom. ‘Hij gebruikte verdeel-en-heerstactieken: door de Palestijnse Autoriteit te verzwakken en Hamas in leven te houden, kon hij de onderhandelingen over een Palestijnse staat onmogelijk maken. Hij is de architect van die chaos.’

Wie kan de oorlog in Gaza stoppen? ‘Trump niet,’ zegt Bloom. ‘Die zal hoogstens cosmetische druk uitoefenen. De verandering moet vanuit Israël zelf komen, van de protesterende mensen die eisen dat de oorlog stopt. Netanyahu zal alleen een staakt-het-vuren afkondigen als het politiek gezien te pijnlijk voor hem wordt en zijn premierschap echt niet meer houdbaar is. Vooralsnog is de corruptiezaak tijdelijk uitgesteld.’

Over de urgentie van haar documentaire is Bloom duidelijk. ‘Wat begon als een corruptiezaak is geëscaleerd tot ongekende vernietiging in het gevecht om aan macht te blijven. Als ik de film vandaag zou maken, zou ik de genocideaspecten veel explicieter benoemen. We moeten het trouwens ook geen “oorlog” meer noemen. Het is massamoord, neigend naar genocide.’

Bloom hoopt dat The Bibi Files opgevat zal worden als een waarschuwing. ‘De persoonlijkheid van een leider is bepalend voor de koers van een land. Mensen zeggen vaak: “Misschien is hij wat gestoord, maar hij is wel goed voor het land.” Dat klopt niet, want die twee zaken zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Deze documentaire laat zien dat integriteit een vereiste is om een cultuur van machtsmisbruik te voorkomen. Integriteit is geen luxe, het is de basis. En wat voor land je krijgt, hangt daarvan af.’