The Alabama Solution toont mensonterende situaties in Amerikaanse gevangenissen

In de staat Alabama verlaten meer gedetineerden in een lijkzak de gevangenis, dan dat ze voorwaardelijk worden vrijgelaten. Het is een van de vele schokkende feiten die voorbijkomen in The Alabama Solution van regisseurs Andrew Jarecki (The Jinx) en Charlotte Kaufman, een onthullende documentaire over de afschuwelijke omstandigheden in de staatsgevangenissen van de Amerikaanse staat. De bijna twee uur durende film werd grotendeels door de gevangenen zelf gefilmd op binnengesmokkelde mobieltjes. Ze filmden met bruin water ondergelopen gangen, uitpuilende slaapzalen, gedetineerden die compleet van de wereld zijn omdat drugs overvloedig aanwezig is en machtsbeluste bewakers die de controle houden met hun vuisten en wapenstokken.  

Mensonterende situaties die niet alleen aan Alamaba zijn voorbehouden, maar voorkomen in alle Amerikaanse staten. Al komt het zelden aan het licht, omdat de staatsinstellingen, dankzij een uitspraak van het hooggerechtshof, journalisten de toegang mogen weigeren. Officieel uit veiligheidsoverwegingen. In de praktijk betekent het dat totaal onzichtbaar is wat zich afspeelt achter de prikkeldraadomheining. In New York, waar filmmakers Jarecki en Kaufman wonen, loopt op dit moment bijvoorbeeld een rechtszaak tegen drie bewakers die een geboeide man vermoordden – iets dat alleen maar naar buiten kwam omdat het geweld per abuis werd gefilmd door een bodycam die nog aanstond.  

‘In de VS krijgen mensen vaak niet meer mee van een gevangenis dan het bord langs de snelweg waarop staat aangegeven dat er een in de buurt is,’ legt regisseur Jarecki uit vanuit New York tijdens een videogesprek met hem en Kaufman en een handjevol internationale journalisten. ‘En omdat journalisten er niet welkom zijn, of zelfs verboden wordt om binnen te kijken bij zo’n instelling, heeft het publiek geen enkel idee van wat er gebeurt.’  

Daar komt volgens hem bij dat er ook weinig interesse is in de levens van de gedetineerde populatie van Amerika, hoe groot deze ook is. In de film komen radiofragmenten voorbij waarin dj’s lollig verkondigen dat gevangenen geen fatsoenlijke levensomstandigheden verdienen: ze zitten gevangen, dat moet niet leuk zijn. Een sentiment dat volgens de filmmakers voortkomt uit de volop door de Amerikaanse politici en media gebezigde retoriek die de angst voor misdaad voedt. ‘Er wordt ons de hele tijd verteld hoe gevaarlijk onze straten zijn, en dat gevangenissen ons veiliger houden,’ zegt Kaufman.  

Een van de eerste dingen waar Melvin Ray, een van de gevangenen die centraal staan in The Alabama Solution, Kaufman en Jarecki op wees tijdens een videotelefoongesprek, is het feit dat de Amerikaanse media gevangenen bespreken als nummers en statistieken. ‘Zelfs als het over de slechte dingen gaat die gebeuren in de gevangenissen, noemen ze alleen het aantal doden, of het aantal geweldplegingen dat plaatsvindt,’ zegt Kaufman. ‘Het gaat niet over volwaardige mensen met een leven dat verder reikt dan gevangenschap. En dat maakt het, samen met de geheimzinnigheid die over de gevangenissen hangt, veel makkelijker voor het publiek om weg te kijken.’ 

De geslotenheid van de instituties was de reden dat Jarecki in 2019 nieuwsgierig besloot in te gaan op een uitnodiging om een religieuze bijeenkomst op het buitenterrein van de Easterling Correctional Facility bij te wonen. Terwijl hij de in wit geklede gevangenen filmde tijdens een gemoedelijke ogende barbecue, grepen zij hun kans om de filmmaker te vertellen dat de omstandigheden binnen de gevangenismuren een stuk minder prettig waren. De mannen werden snel afgekapt, en de filmmaker weggestuurd. Maar eenmaal thuis, namen de gevangenen contact op. Gedurende zes jaar vertelden ze hem en Kaufman in gruwelijke details hoe het er in een Amerikaanse staatsgevangenis echt aan toegaat. 

Jarecki: ‘Dat de gedetineerden sinds een aantal jaar toegang hebben tot mobiele telefoons is enorm belangrijk. Ze kunnen nu voor het eerst ongecontroleerd en ongefilterd laten zien wat er gaande is. Iets dat vreemd genoeg alleen maar mogelijk is omdat het systeem zich zó in een vrije val bevindt, dat de bewakers zelf drugs en telefoons binnensmokkelen om te verhandelen.’   

Dat er weinig wordt gedaan door de lokale overheden om de situaties in de instellingen te verbeteren, heeft alles te maken met het feit dat er veel geld wordt verdiend aan de gevangenissen. In 2020 constateerde het Ministerie van Justitie dat het gevangeniswezen in Alabama ‘ongrondwettig’ was. De staat besloot hierop de bestaande vervallen gevangenissen te vervangen door drie grote, nieuwe complexen. Jarecki: ‘Dat dit de reactie van Alabama was op de constatering dat ze min of meer het slechtste gevangenissysteem hebben van heel Amerika, is veelzeggend. Het was stukken goedkoper geweest om de huidige gebouwen op te knappen. Maar het bouwen van nieuwe complexen is een mogelijkheid om lokaal geld in het laatje te krijgen.’ Een andere manier waarop de staat geld verdient aan het huidige systeem, is het gedwongen gratis werk dat de gedetineerden uitvoeren (Kaufman: ‘Ook wel slavernij genoemd.’), goed voor jaarlijks 450 miljoen dollar.   

In de zes jaar dat Jarecki en Kaufman aan de film werkten, kregen ze regelmatig schokkende berichten uit de gevangenis. Informatie die ze vaak hebben doorgespeeld naar een bevriende journalist in Alabama. ‘We hebben niks vastgehouden zodat het exclusief voor de film was,’ zegt Kaufman. ‘Over meerdere dingen die we ontdekten, is al bericht.’ Dit doet volgens de regisseur niets af van de impact die The Alabama Solution alsnog kan hebben. ‘Andrew heeft het bij het film maken altijd over “tijdcompressie”. Als je zes jaar lang in twee uur stopt, worden bepaalde waarheden zichtbaar die je anders mist. Een nieuwsitem over alleen eenzame opsluiting, kan bijvoorbeeld eindigen met de opmerking dat het ministerie van Justitie maatregelen zal nemen. Dan lijkt het opgelost. Maar pas als je alle tentakels van het systeem over een langere periode laat zien, weet je dat het niet zo makkelijk gaat.’ 

Jarecki en Kaufman hebben nog steeds contact met de mannen in de gevangenis, en waken ervoor dat ze niet worden bestraft voor de onthullingen die ze deden. ‘Een groep advocaten staat klaar om te reageren mochten er vergeldingsacties komen naar aanleiding van de film,’ zegt Kaufman. ‘Maar mijn hoop is dat het licht dat nu op ze schijnt, maakt dat een beambte even nadenkt voor hij iets doet.’ De release van de documentaire betekent niet dat het werk voor de filmmakers nu klaar is. ‘Het is op het moment zelfs moeilijk voor te stellen dat we ooit een andere film zullen maken,’ zegt Jarecki. ‘Deze film heeft ons ontzettend diep geraakt. En we moeten er nu voor zorgen dat zoveel mogelijk mensen hem zien.’