Sprookjesachtige docu toont de Amerikaanse verdeeldheid over hun slavernijverleden

In de documentaire Natchez wordt aanvankelijk een idyllisch beeld geschetst van het gelijknamige stadje, dat in het zuiden van de Verenigde Staten ligt. We zijn bij een bijeenkomst van oudere witte dames die lid zijn van een zogenaamde garden club. Ze genieten van een luxe lunch in een stijlvolle ruimte, waar ze bediend worden door een zwarte vrouw terwijl de huidige witte burgemeester hen toespreekt.

Hoewel het er gemoedelijk aan toe gaat heeft de sfeer iets beklemmends, mede vanwege de enigszins vervaagde camerabeelden. De scène doet in de verte denken aan Jordan Peeles satirische horrorfilm Get out, waarin alles pais en vree lijkt, totdat duidelijk wordt dat witte Amerikanen hun hersenen transplanteren in de lichamen van Afro-Amerikanen.

Verderop in Natchez – dat onder meer de juryprijs voor beste documentaire won op het Tribeca Festival – zien we hoe nazaten van plantagehouders toeristen rondleiden door hun in deftige plantage- en herenhuizen. Wie nostalgische gevoelens heeft bij het Antebellum – de periode van 1820 tot 1861, het jaar waarin de Amerikaanse Burgeroorlog uitbrak – komt hier aan zijn trekken. Veel leden van de tuinclub hijsen zich graag in ouderwetse hoepelrokken en kunnen zo doorgaan voor southern belles als Scarlett ‘Gone with the Wind’ O'Hara. De eerste scheurtjes in het ogenschijnlijk serene beeld van Natchez ontstaan als we horen dat de witte gidsen het niet hebben over tot slaaf gemaakten, maar over servants – even pijnlijk als inaccuraat.

De jonge regisseur Suzannah Herbert groeide op in Memphis, zo’n vijf uur rijden van Natchez. Omdat ze oproeide in een zuidelijke staat, was ze al bekend met Amerikanen die de zogeheten plantation period romantiseren en soms zelfs de Confederatie – het verbond van elf zuidelijke staten, die tijdens de Amerikaanse Burgeroorlog verslagen werden door de noordelijke staten – verheerlijken.

Toch bezocht Herbert het stadje pas voor het eerst ze in 2018, toen ze met haar moeder een roadtrip maakte langs de Mississippi. ‘Al onze vrienden zeiden dat we naar Natchez moesten gaan, wat nogal uit de route ligt,’ vertelt Herbert tijdens een video-interview. ‘Eenmaal daar was ik onder de indruk van de schoonheid, maar ook van de pijn. Ik had veel gelezen over de slavernij en de periode voor de Amerikaanse Burgeroorlog. Dus toen ik daar alleen maar pracht en praal zag en rondleidingen kreeg van trotse witte huiseigenaren die het niet over de slavernij hadden, merkte ik dat die twee dingen op gespannen voet met elkaar staan. Ik voelde me er ongemakkelijk door en eigenlijk wilde ik er snel weer weg.’

Later sprak Herbert mensen die zich juist inzetten voor een waarheidsgetrouw beeld van Natchez. Bij een bezoekerscentrum ontmoette Herbert de zwarte gids Rev, die zo veel indruk op haar maakte dat ze hem besloot te volgen voor de film. Tijdens zijn toer rijdt hij toeristen rond met zijn busje en hij vertelt wél over de zwarte bladzijde van Natchez, bijvoorbeeld dat de op een na grootste slavenmarkt – er werden 750.000 mensen verhandeld – van de VS zich daar bevond.

Daar wil een witte automonteur – zijn bedrijf staat tegenover de herdenkingsplaats van deze gruwelijke plek – niets van weten. Hij benadrukt dat hij geen racist is, maar hij staat afwijzend tegenover de plannen voor een museum: dat zou een slecht beeld van het verleden in stand houden. ‘Ik haat het. Ik was er niet bij. Niemand van ons. Don’t remind them of it.’

Hetzelfde sentiment wordt ook verwoord door president Trump. Toen witte nationalisten een paar jaar geleden tijdens protesten opnieuw met de Confederatievlag wapperden, weigerde hij dit als racistisch te bestempelen. Hij noemt de vlag ‘een symbool van zuidelijke trots’. En dat is niet het enige, aldus Herbert. ‘Trump heeft zelfs een presidentieel decreet uitgevaardigd om de “waarheid” van onze geschiedenis te “herstellen”, zodat mensen zich weer bewust worden van het zogeheten “Amerikaans exceptionalisme”. Daar moeten we volgens hem trots op zijn. De strijd over het narratief is er altijd geweest, maar nu meer dan ooit. Zo wordt de financiering van bepaalde musea en publieke omroepen die te “divers” en te “woke” zouden zijn.’

De regisseur hoopt dat haar documentaire laat zien hoe belangrijk het is om het wél over de gruwelen te hebben. Door er niet over te praten beschadig je volgens haar gemeenschappen die de erfenis van deze geschiedenis nog altijd voelen. Dat dit niet altijd even makkelijk gaat, blijkt uit een geestige scène in Natchez. Als een gids het over Confederatie-uniformen wil hebben die in een van de huizen worden tentoongesteld, vertelt hij dat de uniformen tijdens feesten vaak door jonge mannen werden gedragen. Als hij probeert uit te leggen waarom dat niet meer gebeurt, loopt hij vast. ‘Er is sinds vijf jaar een tegenbeweging die deze uniformen wil… Wacht, zo raak ik in de problemen… Er is een beweging die wil verbieden… Nee, wacht even.’ Hierna eindigt de scène, die volgens Herbert exemplarisch is voor de psyche van Amerika. ‘Hij wil geen problemen krijgen met de garden club, maar hij wil ook het juiste zeggen. Het is heel menselijk en het laat zien hoe we worstelen met de taal en met het verleden. In Sheffield kwam iemand na een vertoning van de film naar me toe en zei: “Oh, nú begrijp ik Amerika.”’

In Natchez lijkt er al langzaam een omwenteling in gang gezet te zijn. Zo zien we in de documentaire dat Tracy, een van de vrouwen die graag hoepelrokken draagt, deelneemt aan de rondleiding van Rev. Ze wordt geraakt door zijn verhalen en schrikt ervan dat ze eerder het Antebellum romantiseerde.

‘We hebben privévertoningen verzorgd voor iedereen die we met de camera hebben gevolgd,’ vertelt Herbert. ‘Sommigen menen dat de film verdeeldheid zaait, anderen zijn er dol op en zeggen: hier hebben we op gewacht. Ik hoop in elk geval dat de film de potentie voor verandering laat zien, zoals bij Tracy. In Natchez zie ik dit in elk geval al gebeuren. Maar het gaat natuurlijk niet alleen over Natchez, het gaat over het hele land.’