Het complot: onderzoek naar het hardnekkige geloof in satanistisch ritueel misbruik

Een van de weerzinwekkendste nieuwsverhalen van de afgelopen jaren speelde zich af op de begraafplaats van Bodegraven. Eind 2020 kwamen mensen uit het hele land daar samen om bloemen te leggen als eerbetoon aan de vermeende slachtoffers van satanistisch misbruik. Aanstichter was Joost Knevel, een oud-inwoner van Bodegraven die beweerde de enige overlevende te zijn van een satanistisch pedonetwerk. Zijn verhaal werd opgepikt door Micha Kat en Wouter Raatgever die het vuurtje in een serie YouTube-uitzendingen verder opstookten. Tot wanhoop en woede van direct betrokkenen kwam justitie pas in actie toen Jaap van Dissel door het trio werd aangewezen als leider van dit netwerk. Knevel, Kat en Raatgever werden uiteindelijk veroordeeld en hebben hun straf inmiddels uitgezeten.

De kwestie wordt nu opgerakeld door de EO, die Joost Engelberts vroeg een documentaire te maken over het hardnekkige geloof in satanistisch ritueel misbruik dat zich mede in radicaal evangelische kringen manifesteert. Drie jaar lang beet Engelberts zich erin vast, met als resultaat Het complot, een vierdelige serie waarmee de EO volgens het persbericht hoopt ‘bij te dragen aan een gesprek over de impact van complotdenken op geloof, samenleving en democratie’. Dat klinkt nobel, maar dat deze serie ze leden gaat kosten, staat bij voorbaat vast. In een telefoongesprek noemt Engelberts het ‘onwaarschijnlijk dapper’ dat de EO dit aandurft. ‘Echt een voorbeeld voor andere omroepen.’

Toch roept de eerste aflevering enig ongemak op. Waarom zou je zoveel aandacht besteden aan de aanhangers van dit soort abjecte waanideeën? Engelberts wijst erop dat het verhaal veel ouder en groter is dan Bodegraven alleen. ‘De Romeinen geloofden al dat christenen duivelse kindermoordenaars waren. Dit is een eeuwenoud, blijvend probleem met wortels in religie, maar ook in sommige therapeutische kringen en de geestelijke gezondheidszorg. De journalistiek doet er ook al heel lang verslag van, want het heeft veel consequenties, tot en met de politiek aan toe. Het parlement heeft zelfs een commissie aangesteld om te onderzoeken of ritueel misbruik bestaat. Dus ik snap wat je zegt, maar ik denk dat het heel helder is waarom we dit programma hebben gemaakt.’

Engelberts wil met zijn documentaire niet bewijzen dat ritueel kindermisbruik wel of niet bestaat. ‘Ik wil snappen waar het vandaan komt, want het zijn niet allemaal gekkies. We onderschatten hoe slim en belezen en overtuigd sommige aanhangers zijn. Die maken zich oprecht zorgen dat de overheid, politici, rechters en artsen zich schuldig maken aan het allerergste wat je kunt bedenken. Daar kom je alleen maar achter door met ze te praten en niet door in je eigen echokamer te blijven zitten.’