Docu Love+War portretteert oorlogsfotograaf Lynsey Addario en haar mooie maar pijnlijke vak

Ze werd met drie New York Times-collega’s dagenlang in Libië ontvoerd en mishandeld door Gaddafi-aanhangers. Ze kreeg een auto-ongeluk in Pakistan waardoor ze blijvende schade aan haar rug heeft. En in de documentaire Love + War zien we haar aan het begin van de inval in Oekraïne haar leven wagen om met haar camera door Rusland gepleegde oorlogsmisdaden vast te leggen. Lynsey Addario is, kortom, niet bang aangelegd – en niet te stoppen. 

‘Vastleggen’ is overigens niet het goede woord voor wat zij met haar camera presteert. Ook al kaart ze vaak misstanden aan met haar foto’s, menselijkheid en emoties spelen altijd de hoofdrol. Al die oorlogen en rampen waar we liever van wegkijken, die we niet tot ons laten doordringen, laat zij alsnog bij ons binnenkomen. Omdat we door haar foto’s zien: wij hadden net zo goed deze mensen kunnen zijn.

Regisseurs Jimmy Chin en Elizabeth Chai Vasarhelyi (Free Solo) laten Addario in Love + War zien tijdens haar werk, onderweg, thuis in Londen en met haar ouders en zussen. Lynsey Addario (1973) komt uit een hecht gezin van twee Italiaans-Amerikaanse kappers. Toen haar drie oudere zussen van hun vader allemaal 10.000 dollar kregen bij hun huwelijk, zei Lynsey: ik ga toch nooit trouwen, geef me die 10.000 maar zodat ik camera-apparatuur kan kopen. 

Uiteindelijk trouwde ze wél, met de Britse Reuters-journalist Paul de Bendern. Hun relatie en gezin, maar ook de daarmee gepaard gaande problemen spelen een belangrijke rol in de documentaire. Daarin komen ook collega’s van Addario aan het woord. Oorlogscorrespondent Dexter Filkins somt de risico’s van het vak op: je gaat ofwel scheiden, ofwel dood, of je raakt aan de drank.

‘Nou, de nieuwe generatie oorlogsfotografen doet het wel wat beter hoor,’ lacht Lynsey Addario. ‘Maar dat gaat niet vanzelf, het is hard werken. Ook mijn huwelijk is niet perfect: zoals je in de documentaire ziet hebben Paul en ik van tijd tot tijd ook spanningen. Niet zozeer ruzies, maar wel stevige discussies over hoe lang ik wegga en hoe we dat oplossen met de kinderen.’ Addario is in Amsterdam voor IDFA, waar Love + War te zien is, en heeft even tijd voor een gesprek met de VPRO Documentairegids.  

De zoons van Addario en De Bendern worden goeddeels door hun vader opgevoed aangezien Addario heel veel op pad is met haar camera. Ze is gek op haar jongens, maar, zegt ze in de film, pas als ze aan het fotograferen is voelt ze zich echt thuis. Addario: ‘Ik dacht dat ik veel lelijk commentaar zou krijgen op die opmerking, ik zette me al helemaal schrap daarvoor. Maar ik krijg juist overweldigend veel positieve reacties! Van vrouwen met alle soorten beroepen, ook met gewone kantoorbanen. Zij komen naar me toe en zeggen: “dankjewel voor je eerlijkheid, ik voel me gezien”.’ Addario zucht: ‘Wij vrouwen zijn echt geconditioneerd om ons schuldig te voelen als we van ons werk houden en er veel tijd aan besteden.’

Het emotionele zwaartepunt van de film ligt bij Addario’s ontvoering in Libië in 2011. Haar man Paul smeekte live op tv: ‘Je moet naar huis komen, we gaan een gezin stichten.’ Toen Addario eenmaal heelhuids terug was, en daarna diep geraakt werd door de moord op twee andere collega’s in Libië, besloot ze: ‘Fuck this. Enough, enough death.’ En ze werd zwanger. 

Zowel haar leven als haar werk zijn een zaak van leven of dood. Steeds opnieuw moet Addario de afweging maken: is dit verhaal het waard om voor te sterven? Hoeveel risico neem ik? En hoeveel verschil kan ik maken met mijn foto’s? 

Veel, dat blijkt wel uit deze documentaire. Addario heeft met haar werk de schijnwerper gezet op vooral het leed van vrouwen, onder meer in Afghanistan en Sierra Leone, en daarmee hulp en geld hun kant op gekregen.   

Het cliché dat je als oorlogsfotograaf een emotieloze adrenalinejunk moet zijn wordt in Love + War overigens mooi ontkracht. Hoe onverschrokken Addario ook over het slagveld rent met haar camera, afgestompt raakt ze niet. In de mooiste scènes zien we haar, al fotograferend, haar eigen tranen van haar gezicht vegen.  

Addario: ‘Ik ben inderdaad niet zo’n hardboiled stoïcijnse oorlogsfotograaf, ik wil met de documentaire ook graag laten zien dat dat cliché niet klopt. Ik ben juist heel emotioneel, voel me sterk verbonden met de onderwerpen die ik fotografeer – die connectie is wat me drijft. En ik kan omgaan met de angst die bij mijn werk hoort, maar het is niet zo dat ik het leuk vind om beschoten te worden of zo. De nieuwe generatie oorlogsfotografen bestaat niet uit keiharde, verslaafde types zonder leven, dat wil ik graag laten zien met deze documentaire. Mede daarom heb ik me laten filmen, ook al vind ik het best pittig om mijn worstelingen terug te zien in de documentaire. Mijn schuldgevoel, mijn trauma’s, de impact die mijn keuzes hebben op mijn geliefden… Het pleit voor de regisseurs dat ze die dilemma’s zo goed hebben kunnen overbrengen in de film. Je ziet in Love + War echt hoe complex het is om én een gezin te hebben én verslag te doen van oorlog.’ 

De vernietiging van Gaza en de moord op meer dan tweehonderd Palestijnse journalisten vonden plaats na de opnames van Love + War. Deze schokkende gebeurtenissen plaatsen Addario’s al zo gevaarlijke baan in een nog grimmiger licht. Want wat is een ‘press’-hesje nog waard? En wat is het waard om oorlogsmisdaden vast te leggen als het internationaal oorlogsrecht steeds minder betekenis lijkt te hebben?  

Addario: ‘De moord op meer dan tweehonderd journalisten in Gaza is een gerichte actie geweest, soms via heel precieze drone-aanvallen. We leven nu in een wereld waarin veel leiders de waarheid niet aan het licht gebracht willen hebben en die daarom journalisten vermoorden of vastzetten. In Gaza is dit op gruwelijk grote schaal gebeurd, maar het is een patroon dat we over de hele wereld zien. Dat Gaza compleet is afgesloten voor buitenlandse pers is afschuwelijk en verlammend – wij oorlogsverslaggevers kunnen niet helpen door te documenteren wat er daar gebeurt. Nu Trump aan de macht is heb ik er ook geen enkel vertrouwen in dat de VS voor me zal vechten als ik, bijvoorbeeld, weer ontvoerd word. Vroeger had je het vertrouwen dat je als journalist niet zo snel vermoord werd, omdat er dan internationale repercussies zouden volgen. Dat vertrouwen is nu ook totaal verdwenen. Behoorlijk deprimerend allemaal.’ 

Niet dat ze zich laat tegenhouden: de laatste tijd was ze actief in Soedan, Oekraïne en Syrië. Addario: ‘Dit werk blijft een roeping. Met alle conflicterende emoties van dien.’