Het beloofde bos: persoonlijke podcast over omstreden bomen in Palestina

‘Kijk, een boom planten is echt een mooi gegeven. Bomen zijn prachtig. Ze zijn essentieel in de strijd tegen klimaatverandering. Die wortels zijn ook zo symbolisch. Maar tegelijkertijd kunnen bomen ook een heel ander verhaal vertellen, een verhaal van onderdrukking en geweld,’ zegt Rachel Corner tijdens de lunch in een Amsterdams café. ‘Ik denk dat ik voorgoed anders naar bomen zal kijken,’ vult Mandula van den Berg aan. Deze inzichten ontstonden in het maakproces van hun gezamenlijke podcast Het beloofde bos, die gaat over de miljoenen bomen die door het Joods Nationaal Fonds geplant zijn in Israël en Palestina.

Het verhaal is voor Corner heel persoonlijk. Na het overlijden van haar vader vond ze tussen zijn paperassen een vergeeld certificaat uit 1944. Haar vader was toen elf jaar en woonde in New York. Samen met zijn tweelingbroer had hij zijn zakgeld gebruikt om in naam van hun moeder een boom te planten in Palestina. ‘In eerste instantie sloeg ik vooral aan op die datum,’ zegt ze. ‘In 1944 was de Tweede Wereldoorlog nog in volle gang en bestond de staat Israël nog niet. Ik denk dat veel mensen destijds geen idee hadden dat die vier jaar later gesticht zou worden. Dat vond ik heel fascinerend, het feit dat die boom alles gezien had. Die kan tachtig jaar geschiedenis over Palestina en Israël vertellen.’

Maar uiteindelijk ging het verhaal een heel andere kant op. Dat gebeurde nadat fotograaf Corner (55) op een borrel werd voorgesteld aan podcastmaker Van den Berg (28), die net als zij een Joodse achtergrond heeft. ‘Het verhaal van Rachel sprak me direct aan, omdat het op verschillende niveaus interessant is,’ zegt zij. ‘Het leek me een mooie manier om de geschiedenis te onderzoeken en te verbinden met de huidige tijd. Een boom is iets relatief kleins dat staat voor iets groters. En gaandeweg kwamen we erachter dat de bomen veel minder onschuldig zijn dan ze lijken.’

De twee vrouwen besloten op zoek te gaan naar de boom van Corners vader en daar een podcast over te maken. Ze kwamen erachter dat de Joodse organisatie waar haar vader in de synagoge geld aan had gegeven voor het planten van de boom wereldwijd geld inzamelt om op een groene manier grondgebied over te nemen. De bomen blijken ingezet te zijn om Palestijns land in beslag te nemen, verwoeste dorpen te verbergen en gemeenschappen te verdrijven.

En toen werd het 7 oktober 2023. Plotseling waren de ogen van de hele wereld weer op de regio gericht. ‘Wat er nu in Gaza gebeurt, de eruptie van geweld, de genocide, dat is zo ontzettend groot,’ zegt Corner. ‘Natuurlijk moest dat ook onderdeel worden van de podcast. Maar het verhaal dat wij vertellen gaat meer over slow violence. De bossen die in naam van het Joodse volk in het gebied geplant worden, zijn ook een vorm van geweld. Dat geweld is langzamer en sluimerend, maar het heeft wel diepe wortels.’

‘Juist omdat we de podcast maakten terwijl de oorlog in Gaza gaande was, voelden we de noodzaak om die wortels op een andere manier bloot te leggen,’ vult van den Berg aan. ‘De staat Israël is al vanaf het vroegste begin gebouwd op een spanningsveld. De eerste mensen die daarover nadachten, waren al bezig met wiens land het is en hoe mensen verdreven kunnen worden. Dat zijn kwesties die doorwerken tot op de dag van vandaag. Dit conflict is niet begonnen op 7 oktober 2023. Het is ook niet begonnen in 1948. Het is ver daarvoor al begonnen.’

‘En ook de rol van bomen gaat al ver terug,’ zegt Corner. ‘Er werden bomen geplant om Joodse mensen buiten Israël te verbinden aan het land. Vandaag de dag worden soldaten die in Gaza zijn omgekomen herinnerd met een boom. Er wordt een bos geplant voor de jongeren die bij de aanslag op het dancefestival waren. Bomen hebben dus nog steeds een heel symbolische waarde en dat zit ook in het hele land verweven.’

In de vijfdelige podcast gaan Corner en Van den Berg eerst in Nederland op zoek naar de historische context van het bos. Vervolgens maken ze een reis naar Israël en Palestina, om te kijken of ze de specifieke boom van Michael en Philip Corner kunnen vinden. De ontmoetingen die ze daar hebben behoren tot de indrukwekkendste momenten van de podcast. Zo bezoeken ze een Nederlands-Palestijns gezin van wie een familielid zonder aanleiding gevangen is genomen door Israël. Ter plekke komen ze in contact met een oude man op wiens verwoeste dorp een bos is geplant. Ze gaan mee met een groep rabbijnen die bomen planten om het Palestijnse volk te helpen en ontmoeten een Palestijnse bedoeïen die zijn huis al tientallen keren opnieuw heeft opgebouwd, omdat het steeds weer gesloopt wordt door Israëlische soldaten. Ondertussen worstelen ze zich door de bureaucratische Israëlische bomenadministratie heen.

Drie weken lang reisden ze door het gebied, twee vrouwen van verschillende generaties die elkaar nog niet zo lang kenden. ‘We zaten constant op elkaars lip, maar dat is wonderbaarlijk goed gegaan,’ zegt Corner. ‘Het is heel intens om daar te reizen en als je dan met iemand bent bij wie je je niet op je gemak voelt, kan dat helemaal zwaar zijn. Maar dat was gelukkig helemaal niet zo.’ ‘Dat was inderdaad echt een cadeau,’ zegt Van den Berg. (Lachend) ‘Ik kan het iedereen aanraden om drie weken naar een oorlogsgebied te gaan met iemand die je op een borrel hebt ontmoet.’

Hoewel de reis plaatsvond tijdens een staakt-het-vuren werden de podcastmakers steeds geconfronteerd met de gewelddadige sfeer in de regio. Van den Berg: ‘We hebben veel gesprekken gehad over hoe geweld zich op allerlei manieren in zo'n maatschappij nestelt. Israëlische jongeren vertelden hoe er op schoolpleinen alleen maar soldaatje wordt gespeeld. Alles is volkomen doordrongen van de bezetting en gevolgen daarvan.’ ‘Het is er gewoon altijd.’ zegt Corner. ‘Je voelt constant die spanning. Iedereen staat op scherp.’ Van den Berg: ‘In Jeruzalem zie je de hele tijd soldaten, allemaal achttienjarigen met geweren. Alle Israëli's hebben in het leger gezeten en kennen mensen die vechten in Gaza. De totaliteit ervan is voor een buitenstaander bijna niet te bevatten.’ Corner: ‘Wat we alle twee ook wel opvallend vonden, was dat het in Israël allemaal draaide om de Israëlische gegijzelden. Je ziet ze overal, terwijl de oorlog in Gaza heel ver weg leek, die werd totaal niet belicht. Dat was heel vervreemdend.’

Dat zorgde ook regelmatig voor ongemak over hun eigen positie. Van den Berg: ‘Er worden nu in naam van het Joodse volk verschrikkelijke dingen gedaan. Ik ben niet religieus en ook niet erg cultureel Joods, maar ik heb wel een Joodse familiegeschiedenis en voel me daar dus toch in aangesproken. Dat voelde voor mij wel als een extra reden om dit te doen.’ ‘Het maakproces is heel confronterend en ook ongemakkelijk geweest,’ zegt Corner, die ondertussen ook werkt aan een fotoproject over de JNF-bossen. ‘Maar ik vind dat je dat wel moet aangaan. Zo werd ik voor het eerst heel erg geconfronteerd met mijn naam.’ In de podcast vertelt Corner dat ze als kind buitenshuis als Barbara door het leven ging en alleen thuis met de typisch Joodse naam Rachel werd aangesproken.

Later komt ze op bezet gebied een Israëlische kibboets tegen met de naam Rachel. ‘Ik had me nog nooit in mijn leven gerealiseerd dat ik door hoe ik heet al meteen in bepaalde kampen terechtkom. Dat staat los van hoe ik zelf denk of waar ik sta. En daar moet je je opeens toe verhouden. Ik kom uit een links, progressief gezin. Mijn moeder stond dertig jaar geleden al tegen de bezetting te demonstreren. Mijn vader heeft zich ook altijd uitgesproken. Ik weet dat hij dit nooit had gewild op deze manier. En dat raakt me ook: die boom was bedoeld als een lief gebaar en werd iets heel anders. Dat vond ik niet altijd even simpel, en ook pijnlijk.’

‘Ik denk dat deze podcast in wezen ook gaat over onvoorziene gevolgen,’ zegt Van den Berg. ‘Een elfjarig jongetje dat een boom plant voor zijn moeder. Alles daaraan is oprecht en onschuldig. En tegelijkertijd is het deel van een heel grote en duistere geschiedenis. Voor mij zit daar de overstijgende spanning. Je hebt gewoon niet altijd grip op wat er gebeurt, welke gevolgen je daden allemaal hebben.’