Writing Hawa is een prachtig portret van de emancipatie van Hawa, de moeder van de Afghaanse filmregisseur Najiba Noori. Toen de Amerikanen Afghanistan in 2021 verlieten moest Noori halsoverkop haar land ontvluchten, maar vanuit Frankrijk maakte ze haar documentaire af. ‘Mijn moeder heeft alles gedaan om ervoor te zorgen dat ik kreeg wat zij nooit had.’

‘Mam, ben je ooit in je leven verliefd geweest?’ Hawa, de moeder van de Afghaanse regisseur Najiba Noori, werd op haar dertiende uitgehuwelijkt aan de dertig jaar oudere Musa, de vader van Najiba. Ze beantwoordt haar dochters vraag zonder aarzeling: ‘Ja, op de neef van je vader.’ Maar het kon niks worden, zo legt Hawa uit, omdat ze toen al twee kinderen had van Musa. Uiteindelijk zou ze er zes krijgen: vier jongens en twee meisjes.

Het is een van de vele even terloopse als adembenemende gesprekken tussen moeder en dochter in Writing Hawa. In deze documentaire legt Najiba Noori vast hoe de standvastige Hawa, nu ze in de vijftig is, haar kinderen volwassen zijn en ze zelfs al kleinkinderen heeft, alsnog leert lezen en schrijven en haar eigen borduurbusiness begint. Een droom die bruut verstoord wordt als de Amerikanen in 2021 Afghanistan verlaten. De Taliban komt weer aan de macht en ontneemt Afghaanse vrouwen en meisjes in no time hun vrijheden en rechten. Noori, die als journalist werkt voor persbureau AFP, vlucht direct naar Frankrijk. Daar maakt ze de film af met hulp van haar broer Rasul, die Hawa in Afghanistan blijft filmen. Drie jaar later kan de hele familie, op Najiba’s zus en nichtje na, naar Frankrijk vluchten.

‘Het zijn donkere tijden, maar ik blijf geloven dat Afghanistan op een dag vrij zal zijn’

Najiba Noori
© Documentary Collective

In Afghanistan werkte je als verslaggever voor AFP. Waarom besloot je een documentaire over je moeder te maken?
Noori: ‘Ik vind het leuk om als nieuwsjournalist te werken, maar ik neem ook graag de tijd voor een minder vluchtig verhaal. En ik wilde mijn moeder een stem geven. Er is nu volop aandacht voor mijn generatie, jonge Afghanen die gestudeerd hebben en ambitie tonen, maar dat was alleen maar mogelijk dankzij de generatie boven ons. Mijn moeder heeft er alles aan gedaan om ervoor te zorgen dat ik kreeg wat zij nooit had: een opleiding, liefde en onafhankelijkheid.’


Des te wranger dat al die mogelijkheden sinds het vertrek van de Amerikanen en de terugkeer van de Taliban weer zijn afgepakt. Hoe heb je dit beleefd en hoe kijk je naar de toekomst van Afghanistan?
‘Het was een enorme schok. Ik kon niet geloven dat Amerika twintig jaar had geïnvesteerd in ons land om het vervolgens weer over te dragen aan de Taliban. Ik wist al snel dat ik, als vrouwelijke journalist, niet kon blijven. Het leven in Afghanistan is in korte tijd extreem verslechterd: niet alleen voor mensen met een creatief beroep, maar voor iedereen. Van hoop zijn we naar wanhoop gegaan. Mijn zus is nog steeds daar, maar ze mag haar werk in het ziekenhuis niet meer doen. Vrouwen en meisjes, zoals mijn tienernichtje Zahra, moeten binnen blijven en worden uitgehuwelijkt. Daarom zijn we ook een campagne begonnen met deze documentaire: we halen geld op voor het clandestien opleiden van Afghaanse meisjes en vrouwen. Zowel op afstand via Zoom als via fysiek onderwijs in Afghanistan zelf. Het zijn donkere tijden, maar ik blijf geloven dat mijn land op een dag vrij zal zijn.’


Hoe was het om zulke intieme gesprekken met je moeder te voeren voor de camera?
‘Ik ben heel close met haar en kende haar levensverhaal, maar nu hadden we toch gesprekken die we niet eerder hadden. Voor het eerst voelde ik echt haar verdriet over al die verloren jaren, waarin ze alleen maar bezig was met de opvoeding van haar kinderen, terwijl ze dat huwelijk helemaal niet wilde en ervan had gedroomd om leraar te worden. Mijn moeder zei: “Ik ben heel blij voor jou, maar ik wou dat ik zelf een baan en een opleiding had gehad.” Toen vroeg ze mijn broers en mij om haar te leren lezen en schrijven. Dat wilden we meteen, we zeiden: “Nu is het onze beurt, jij hebt genoeg voor ons gedaan.” Ik ben erg onder de indruk van mijn moeder, van hoe sterk en hoe veerkrachtig ze nog is. Ik kan me niet voorstellen hoe het moet zijn om in haar schoenen te staan: om niet naar school te mogen, om geen liefde te kunnen ervaren. Ze vergeeft het haar ouders nooit dat ze haar dit hebben aangedaan. En dat snap ik, ik ben er ook woedend om. Tegelijkertijd probeer ik als filmmaker én als dochter afstand te bewaren. Bijvoorbeeld door ook te laten zien dat Musa, mijn vader, afhankelijker is van Hawa dan andersom. En dat er toch ook liefde bestaat tussen hen. Een ander soort liefde, maar toch.’

© Documentary Collective

Hoe was het om tijdens het filmproces te moeten vluchten en de film in Frankrijk af te maken, in eerste instantie zonder de rest van je familie?
‘Dat was heel zwaar, ik vond het lastig om me te concentreren op de film. Ik was alleen maar bezig met hoe het met mijn moeder, mijn zus, mijn nichtje, met alle vrouwen in Afghanistan ging. Tegelijkertijd was het maken van de documentaire therapeutisch, het was ook afleiding. En gelukkig is Afsaneh Salari, mijn editor, Iraans. Dat hielp heel erg, Iran lijkt qua cultuur en taal namelijk veel op Afghanistan. Zij heeft ook Afghaanse vrienden en weet veel van het land, dus ze begreep wat ik doormaakte. Het was een grote opluchting toen mijn ouders en broers uiteindelijk ook naar Frankrijk konden komen, dat maakte veel verschil.’


Hoe gaat het nu met je moeder?
‘Het gaat goed! Zodra ze in Frankrijk was, zei ze: “Ik ga deze taal leren, want ik moet mijn weg hier kunnen vinden, ik wil me geen blinde voelen.” Zelf woon ik in Parijs, Hawa woont ten zuiden van de stad. Elke keer als ik haar spreek heeft ze weer meer Frans geleerd. Dan zegt ze bijvoorbeeld: “Ik ken de dagen van de week”, of: “Ik weet nu alle woorden voor kleuren”’.

Writing Hawa

Writing Hawa is vanaf 11 september te zien in de Nederlandse bioscopen.

Op writinghawa.com lees je meer over hoe je de campagne voor de opleiding van Afghaanse meisjes en vrouwen kunt steunen.

de nieuwste documentairetips in je mailbox?

schrijf je in