Vagevuur: de Marokkaanse Salem verliest de grip op zijn leven als derdelander uit Oekraïne

De twintiger Salem staat centraal in de vijfde Teledoc-documentaire. Hij vertrok vanuit Marokko naar Oekraïne om cardioloog te worden, maar vluchtte vanwege de oorlog naar Nederland. Als zogenoemde derdelander is hij beland in een tussenwereld. Zijn leven staat stil terwijl hij wacht op het besluit dat zijn toekomst bepaalt: mag hij blijven of niet? Een heus vagevuur.

Regisseur Pieter Genee volgt Salem in deze onzekere periode. Ze treffen elkaar in Alnovum, het tijdelijke opvangcentrum waar Salem sinds zijn aankomst in Nederland woont. Hij is een van 2500 derdelanders die tijdelijk recht heeft op opvang, zorg, onderwijs en werk. Hoelang dat duurt, bepaalt de EU. Uitspraken wisselen elkaar af: bescherming wordt herhaaldelijk ingetrokken en weer verlengd. Een onzeker bestaan.

Ook voor Salem. We zien hem bij voetbaltraining, werkend in een fabriek en bellend met zijn familie, die hij al drie jaar niet heeft gezien. Zijn ouders legden al hun geld bij elkaar zodat hij in Oekraïne kon studeren. Nu werkt hij om geld terug te kunnen sturen. Het krijgen van een paspoort is zijn nieuwe droom.

De droom blijkt steeds lastiger te realiseren, en dan komt de genadeklap: Nederland trekt het recht van derdelanders op opvang, zorg, onderwijs en werk in. Salem blijft zonder opties over, vertelt hij. ‘Leven zonder paspoort is geen leven, maar leven in Marokko is ook ontzettend moeilijk. Ik heb hier een goede baan gevonden, en nu moet ik terug zonder diploma en baan. Ik zie geen menselijkheid. Waarom worden wij niet behandeld als de Oekraïners, we zijn toch allemaal mensen?’ Hij overweegt zonder papieren naar Spanje te gaan, en daar te werken. Hij schudt zijn hoofd: ‘Er zijn zelfs honden met een paspoort…’

Salem richt zich op wat hij nú kan controleren, in plaats van de toekomst of het verleden. Het is zijn manier om niet gek te worden. En dus besluit Salem te stoppen met de film. ‘Hij is verdwenen uit mijn leven. Dat is echt heel naar,’ vertelt maker Genee. ‘Maar dat soort keuzes moeten mensen maken door dit soort beleid. Ik denk dat hij dacht: “Waarom doe ik dit nog? Er is toch niemand die om ons geeft.”’

Zonder hoofdpersoon neemt Vagevuur een andere wending. Het gaat van een portretfilm, naar een essaymatig verslag van Genees gedachten. In Spanje schets Genee een breder kader om de crisis ook op Europees niveau te duiden. Waarom wil Salem hier zo graag heen?  En is hem dat gelukt?

Genee kreeg nooit antwoord op wat overbleef van Salems dromen in de wachtkamer.  ‘Misschien stelt de film de vraag wel, maar geeft hij er geen antwoord op. Dat vind ik prima.’