In het Kuyalniksanatorium bij Odessa lijken de jaren zeventig nog in volle gang. Maar terwijl patiënten modderbaden nemen en elektroshocktherapie ondergaan, laat de documentaire Sanatorium zien dat de oorlog langzaam terrein wint in het kuuroord.
Aan de rand van de Oekraïense stad Odessa draait het Kuyalniksanatorium gewoon door, hoewel de oorlog nooit ver weg is. Gasten van allerlei pluimage bezoeken dit kuuroord om van hun kwalen af te komen. Door middel van modderbaden, elektroshocktherapie en wellnessbehandelingen hopen ze verlichting te vinden.
De Ierse regisseur Gar O’Rourke liep een zomer lang mee in Kuyalnik en in zijn documentaire Sanatorium laat hij een onvermoede kant van het leven in oorlogstijd zien.
‘Ik ben net een stewardess. Zelfs als het toestel een duikvlucht maakt, zeg ik dat er niks aan de hand is’
Het sanatorium bestaat uit verschillende gebouwen met daarin dokterskantoren en behandelkamers, maar ook zwembaden en een schuilkelder. Daarnaast staan er torens met miniappartementen, de zogenoemde ‘duizenders’, een verwijzing naar het aantal gasten dat erin past. ‘Honderders’ zou inmiddels toepasselijker zijn, want door de oorlog en de regelmatige raketinslagen is de bezetting gedaald naar achttien procent. Veel mensen komen voor de ‘magische’ modder die het sanatorium uit het nabijgelegen zoutwatermeer haalt. Dit ‘zwarte goud’ zou helpen tegen onvruchtbaarheid, psoriasis en allerlei andere klachten. Gasten smeren zich maar al te graag in met het goedje, zoals de vrouw die haar veertigjarige zoon meegenomen heeft in de hoop dat hij hier een vrouw zal vinden. Tot haar verdriet heeft hij echter meer oog voor de omgeving.
In Kuyalnik waan je je onmiddellijk in de jaren zeventig. Oranje en turquoise zijn de kleuren die overheersen in de ruimtes. Roestige apparatuur wordt bij elkaar gehouden met tape, want voor vernieuwen is geen geld. Ook een groot deel van het personeel loopt er al tientallen jaren rond. We maken onder meer kennis met Elena, die zich niet met reparaties bezighoudt, maar met de sfeer. ‘Het is mijn taak erop toe te zien dat mensen het leuk hebben, dat ze even hun zorgen vergeten,’ zegt ze in de documentaire. ‘Ik ben net een stewardess. Zelfs als het toestel een duikvlucht maakt, zeg ik dat er niks aan de hand is.’
We zien Elena zingen voor een groep of deelnemers werven voor een pingpongtoernooi. En het werkt: de gasten lachen en vinden steun bij elkaar. Medisch directeur Olena merkt op: ‘Soms is het makkelijker om je open te stellen voor een vreemde. En hier, al is de oorlog op de achtergrond altijd aanwezig, raken mensen echt bevriend met elkaar.’
De oorlog met Rusland loopt als een rode draad door Sanatorium. Regelmatig klinkt er een loeiend luchtalarm, dat steevast gevolgd wordt door een haastige afdaling naar de kelder. Na afloop bespreken de gasten de aanval met elkaar om vervolgens hun modderbad weer op te zoeken.
De spanning die de oorlog veroorzaakt is het enige wat de patiënten met elkaar delen. Of ze ook daadwerkelijk van hun fysieke klachten af komen of dat ze vooral minder stress en eenzaamheid ervaren is overigens de vraag, al beweert een weduwe dat ze zich al heel wat beter voelt. ‘De tijd heelt alle wonden.’ Of zou dit toch de magie van de modder zijn?
zondag 9 november
npo 2 23.25-1.05