In Mohammed & Paul wordt een intrigerende relatie pijnlijk geportretteerd

Hij is ’s werelds enige analfabete verhalenverteller met veertien boeken op zijn naam: Mohammed Mrabet (86). Geboren in Marokko groeide Mrabet uit tot een vermaard vertegenwoordiger van de hikayat-traditie; een duizend jaar oude, mondelinge vertelkunst. Dat Mrabets verhalen op schrift zijn gesteld, dankt hij aan de bekende Amerikaanse beatnik-schrijver Paul Bowles. De twee raakten bevriend in de vrije jaren ’60 in Tanger. Al zou je dat ‘dankt’ en ‘bevriend’ misschien beter tussen aanhalingstekens kunnen zetten, zo dringt in toenemende mate door bij het kijken van Mohammed & Paul: Once upon a time in Tangier.

‘Hij had de meeste verschrikkelijke koloniale houding,’ zegt componist Philip Ramey, Bowles voormalige buurman, in de documentaire. Daarna, op archiefbeeld: Bowles in badjas op straat in Tanger, waar een Marokkaanse fluitist speelt terwijl de schrijver achter een piano zit. ‘Ik hou erg veel van de mensen hier in Noord-Afrika,’ horen we hem zeggen. ‘Ik hou van het feit dat ze bestaan, als je snapt wat ik bedoel. Ik hou niet noodzakelijk van een individu in het bijzonder. Het is erg moeilijk om van ze persoonlijk te houden, maar je kunt van ze houden in het algemeen en hun bestaan goedkeuren.’

Niettemin ontstond er een decennialange vriendschap – en volgens sommigen ook een seksuele relatie – tussen Bowles en de veel jongere, knappe kwajongen Mrabet, die hij tot zijn muze kroonde. De ongelijkheid die aan de basis lag van hun complexe band vormde voor de Nederlands-Marokkaanse filmmaker Nordin Lasfar de drijfveer voor het maken van Mohammed & Paul.

‘Ik kan een glas veranderen in een vrouw. Een theepot wordt een man, snoep verandert in een geest,’ zegt de verhalenverteller tijdens een interview tegen Lasfar. En: ‘Ik heb nooit de royalty’s voor mijn boeken ontvangen.’ Waarop oud-buurman Ramey zich haast om Mrabet te bestempelen als leugenaar en fantast. Wie hier de waarheid spreekt is ondergeschikt aan de veel wezenlijker kwesties die Lasfar met zijn documentaire aanroert. Welk verhaal behoort wie toe? Wie mag wat vertellen, wanneer en onder welke omstandigheden?

Zijn film noopte Lasfar om kritischer te kijken naar zijn inmiddels gestorven jeugdheld Bowles, dankzij wie hij als kind van analfabete ouders kennismaakte met de literatuur. Ook als kijker voel je het ongemak en de verbazing groeien bij de beelden van Bowles die schaamteloos (parasi)teert op Mrabets verhalen. De Marokkaan legde ze vast op tientallen tapes, die hij nog altijd heeft. Wat ermee was gebeurd zonder tussenkomst van Bowles zullen we nooit weten. Welke onvermijdelijke gevolgen het heeft als je je als schrijver iemand anders’ stem toe-eigent, maakt Lasfar pijnlijk duidelijk.