Twee Nederlandse zusjes worden door de Turkse staat verdacht van terrorisme. In de vierdelige podcast Enkele reis Istanbul volgen Emmie Kollau en Catrien Spijkerman hun idealistische strijd. ‘Wij houden ons graag bezig met verhalen over mensen die tegen de stroom in gaan.’

Hoe komen twee zusjes uit Etten-Leur in een Turkse gevangenis terecht? Betül en Bergün Varan groeien op in Nederland, maar in 2016 besluit Betül zich met haar dwarsfluit aan te sluiten bij Grup Yorum, een Turkse protestband. Zij is dan begin twintig.

Als Betül een jaar in Istanbul woont, komt haar twee jaar jongere zusje Bergün haar opzoeken. Ze is er pas drie dagen wanneer de politie een inval doet in het hoofdkwartier van Grup Yorum. Beide zussen worden gearresteerd en sindsdien zitten ze af en aan in de gevangenis. Zelf beweren ze alleen maar muziek te maken, maar activisme is minstens zo belangrijk voor hen. Grup Yorum bestaat al veertig jaar en treedt in wisselende samenstelling op in heel Europa. Ze hebben een sterk linkse signatuur en zingen over onrecht, maar de Turkse regering beschuldigt Grup Yorum van banden met de terroristische beweging DHKP-C. De leden worden scherp in de gaten gehouden en om de haverklap gearresteerd. Hongerstaking is een van de methodes die de groep gebruikt als protestmiddel, twee bandleden zijn daar zelfs al aan overleden.

‘In Turkije ondervonden we aan den lijve wat die dreiging met je doet’

Emmie Kollau

In de vierdelige Humanpodcastreeks Enkele reis Istanbul worden de zussen in Turkije en hun ouders in Nederland ruim vier jaar lang gevolgd door podcastmaker Emmie Kollau en onderzoeksjournalist Catrien Spijkerman. Ze kwamen het verhaal op het spoor door een artikel in de regionale krant, vertellen ze op hun kantoor in Amsterdam.

Kollau: ‘Dat was in 2020. Catrien was ook meteen geïntrigeerd.’

Spijkerman: ‘Ja, ik dacht: wow, wat is dit? Wij houden ons sowieso graag bezig met verhalen over mensen die tegen de stroom in gaan.’

Kollau: ‘Het werd een beetje gepresenteerd als plaatselijk nieuws, maar als twee jonge Nederlandse vrouwen vastzitten in een Turkse gevangenis is dat toch vreemd? Vooral als dit is omdat ze lid zijn van een band. We dachten: waarom is dit niet veel bekender? Wat is er precies gebeurd en waarom lijkt de Nederlandse regering niets te doen?’

Catrien Spijkerman en moeder Gunay bij Grup Yorum in TivoliVredenburg, Utrecht

Spijkerman: ‘Toen hebben we een afspraak gemaakt met hun moeder, Gunay. Gewoon om eens te gaan praten. We hadden nooit gedacht dat we er bijna vijf jaar later nog mee bezig zouden zijn, maar het was zo’n aparte ontmoeting.’

Kollau: ‘Het was bloedheet en we zaten in de tuin. Wij hadden hapjes meegenomen en zij had ook heel veel eten gemaakt, maar dat stond allemaal op tafel weg te smelten. Het voelde helemaal niet goed om ervan te eten, want we hadden het over haar kinderen en de hongerstakingen van Grup Yorum. Ik zei dat ik zeker wist dat ik mijn kinderen ervan zou proberen te weerhouden als ze in hongerstaking wilden gaan. Leuk hoor: een beter Turkije, strijden, een protestband, maar je gaat jezelf toch niet uithongeren? Zo voelde ik dat als moeder. En toen zei Gunay iets wat ik niet zag aankomen. Zij ging heel heftig tegen mij in. “Ik zal altijd achter ze blijven staan,” zei ze. “Ik vertrouw erop dat het een weloverwogen keuze is als zij denken dat het nodig is om te verhongeren. Ik zou trots zijn.” Toen we weer in de auto zaten, zeiden we tegen elkaar: dit moeten we blijven volgen.’

In vier afleveringen leren we moeder Gunay beter kennen, net als haar ex-man Erdem, de vader van Betül en Bergün. De dochters blijken het idealisme en de stijfkoppigheid van hun ouders te hebben geërfd. De zussen gaan helemaal op in de strijd van Grup Yorum en hebben geen enkele intentie om terug te keren naar het veilige Nederland. De journalisten reizen in de podcast ook naar Turkije om een rechtszaak bij te wonen waarin Bergün te horen krijgt of ze na een jaar voorarrest wordt vrijgelaten uit de gevangenis.

‘Er gebeurde steeds weer iets waardoor we dachten: misschien stinkt deze zaak toch een beetje’

Catrien Spijkerman
De zussen zijn gewone Nederlandse meisjes, opgegroeid in Brabant. Wat drijft hen om zo'n radicale beslissing te nemen?

Kollau: ‘Ik denk dat daar toch een gevoel onder zit van je niet thuis voelen. Dus niet eens heel expliciet racisme, maar altijd het idee buitengesloten te worden omdat je Turks bent. En ik denk dat ze in Turkije ondervonden hebben dat ze onderdeel zijn van een collectief. We zijn ook naar een concert van Grup Yorum in TivoliVredenburg geweest en dan voel je die gemeenschapszin ineens heel sterk. Dus ik kan me wel voorstellen, zeker als je begin twintig bent, dat dit een warm bad is. En als je er eenmaal in zit, geef het je niet meer op, want alles draait om die strijd.’

Spijkerman: ‘Het geeft richting. Je hebt het gevoel: nu gaat mijn leven echt ergens over, ik ben met iets groots bezig. En dat doe ik samen met allemaal mensen die er precies zo over denken. Dat is best wel fijn, denk ik.’

Jullie blijken met deze twee muzikale zussen een zeer gevoelig onderwerp te pakken te hebben.

Spijkerman: ‘Bijna iedereen die een band heeft met Turkije zei: hier praat ik liever niet over. Een Turks-Nederlandse journalist die met ons samenwerkte, besloot haar naam niet meer te verbinden aan het project. Een muzikant die meewerkte aan de soundtrack wil niet op de aftiteling staan. Veel achtergrondgesprekken moesten off the record plaatsvinden. Volgens onderzoek van Clingendael voelt een kwart van de Nederlanders van Turkse afkomst zich onveilig vanwege de Turkse invloed in Nederland, de lange arm van Erdogan. Ze zijn niet per se bang om gearresteerd te worden, maar wel dat ze Turkije niet meer in komen als ze bijvoorbeeld familie willen bezoeken.’

Kollau: ‘Die betrokken Turks-Nederlandse journalist wilde ook niet dat we bepaalde woorden gebruikten in de communicatie met haar. Als ze gevoelige gesprekken met vrienden voert, zet ze haar telefoon op vliegtuigstand. Toen ze uiteindelijk afhaakte vonden we dat heel erg, maar dat maakte het belang van het verhaal ook extra duidelijk.’

Emmie Kollau (rechtsonder) op het hoofdkwartier van Grup Yorum

Niet alleen jullie hoofdpersonen worden voortdurend op de voet gevolgd door de Turkse staat, ook jullie begeven je op glad ijs, horen we in de podcast.

Kollau: ‘Eerst dachten wij: dit is hysterisch, doe normaal, wie let er nou op ons? Maar contacten die de situatie daar heel goed kennen, waarschuwden ons. In Turkije ondervonden we aan den lijve wat die dreiging met je doet. Misschien zijn we helemaal niet gevolgd, maar je weet het niet. Juist die onzekerheid zorgt ervoor dat je in de pas gaat lopen.’

Spijkerman: ‘En de leden van Grup Yorum zijn dat punt dus voorbij. Zij doen dat niet.’

Kollau: ‘Die leven zonder angst. Zij zeggen: “We worden sowieso een keer opgepakt.” En zelfs onze tolk, die ook journalist is, zei: “Het is niet de vraag óf, maar wanneer ik een paar maanden vast moet zitten.” De enige manier om die angst te overwinnen, is dus om je eigen principes leidend te maken. Ik denk dat Gunay dat ook heeft.’

Spijkerman: ‘En dan kun je je ook voorstellen dat die principes steeds sterker worden.’

Als luisteraar word je heen en weer geslingerd: hoe onschuldig is dit gezin nou echt?

Spijkerman: ‘Dat was ook wat ons fascineerde. Eerst dachten we alleen maar: hoe kan dit nou? Ze gaan naar Istanbul om muziek te maken en komen daar vast te zitten. Maar het interessante van deze zoektocht was dat er steeds weer iets gebeurde waardoor we begonnen te denken: misschien stinkt deze zaak toch een beetje. Hun vader Erdem bleek bijvoorbeeld op een terrorismelijst van de AIVD te staan. Veel verdenkingen blijken gebaseerd op onderbuikgevoel, terwijl het natuurlijk gaat over de vraag wat strafbaar is.’

Kollau: ‘Catrien en ik – maar ik denk eigenlijk heel veel mensen – kunnen zich helemaal niet meer voorstellen dat je zover gaat voor een ideaal. Dat zit verweven in het hele verhaal.’

de podcastgids in je mailbox?