What They Found: onverdraaglijke beelden van de bevrijding van Bergen-Belsen

De Britse sergeanten Mike Lewis en Bill Lawrie, die als cameramannen deel uitmaakten van de Film and Photographic Unit van het Britse leger, rukten voorjaar 1945 mee op met de troepen in het noorden van Duitsland. Op 15 april zouden ze met de 11th Armoured Division op weg gaan naar, zo werd hun verteld, een tyfusziekenhuis genaamd Bergen-Belsen, maar eenmaal daar werden beide oorlogsfotografen getuige van de bevrijding van een concentratiekamp en filmden er uitgemergelde gevangenen en bergen met lijken. De documentaire What They Found bevat het door Lewis en Lawrie voorafgaand en tijdens de bevrijding van het kamp geschoten 35mm-filmmateriaal, maar zonder geluidsopnames want die maakten ze niet. In plaats daarvan zijn interviews met hen te horen die in de jaren tachtig werden afgenomen door Kay Gladstone, toenmalig directeur van het Imperial War Museum in Londen.

Onder archiefbeelden krijgt de kijker eerst van Lewis en Lawrie te horen hoe ze legerfotografen zijn geworden, en krijgt hij een indruk van hun – gewone – levens voor de oorlog. Omineus is wel het volgende: Lewis, een zoon van Joodse immigranten uit Polen, vertelt dat hij in 1936 Britse fascisten zag marcheren. ‘Ik kon net als de meeste Engelse Joden niet geloven dat dit in Engeland gebeurde.’ Na beelden van verwoestingen in Celle aangericht door Britse bombardementen, en van enkele gevangenen die Bergen-Belsen al hadden kunnen verlaten volgen die van de situatie in het kamp zelf. Gruwelen waarop de cameramannen niet waren voorbereid en die Lewis alleen verdroeg door de camera te hanteren als een beschermende muur tussen hemzelf en het onvoorstelbare. De kijker zij gewaarschuwd voor close-ups van lijken met open mond en bergen naakte lichamen die door een bulldozer in massagraven worden geschoven. Lewis: ‘Na een paar dagen werden de lichamen dummy’s, het waren poppen. Je verloor het contact met de werkelijkheid. Die bestond niet meer.’

Het belang van die onverdraaglijke beelden schuilt in het feit dat ze uniek zijn, niet ontkend kunnen worden en onweerlegbaar bewijs vormen van het bestaan van vernietigingskampen en dus de Holocaust. Lewis, somber bespiegelend tot besluit: ‘Waarom in Duitsland? Het was een gruwelijke ontdekking. Not only the Germans, any race was capable of it. Anybody, given the circumstances in Germany, could achieve this.’

What They Found markeert de tachtigste jaardag van de bevrijding van Bergen-Belsen. Het is de eerste documentaire van filmmaker Sam Mendes, bekend van 1917, Skyfall en Spectre. ‘Door alleen de stemmen en het filmmateriaal van twee Britse legerfotografen tijdens de laatste oorlogsdagen te gebruiken, biedt deze documentaire hopelijk een unieke kijk op de ontdekking van de verschrikkingen van Bergen-Belsen en de realiteit van de Holocaust.’

Daarin is hij volledig geslaagd.