De Barbie tapes: oorlogsmisdadiger zonder berouw spreekt vrijuit over zijn ‘mooiste tijd’

‘Is dit het kwaad? Is dit het? Zeg het maar.’ Filmmaker Foeke de Koe klapt zijn laptop open. Op het scherm verschijnen foto’s van twee mannen op leeftijd. Ze zitten onderuitgezakt in fauteuils en de sfeer is zo te zien gemoedelijk. De mannen ogen op hun gemak, vriendelijke gezichten. Een geluidsopname klinkt, twee stemmen, Duits. ‘De Joden kunnen het niet verdragen dat er überhaupt nog een SS-man leeft die het waagt om over straat te gaan... En om een auto te hebben en door de stad te rijden, of nog in een café te zitten waar Joden komen.’ Er wordt hartelijk gelachen.

De plek: een hotelkamer in de Boliviaanse hoofdstad La Paz, eind jaren zeventig. De twee keuvelende mannen: SS-generaal Karl Wolff – jarenlang de rechterhand van Himmler – en Klaus Barbie, de Gestapo-chef in Frankrijk. De man die de geluidsopnames en de foto’s maakte: Gerd Heidemann, een journalist van het Duitse weekblad Stern, die in de jaren tachtig in opspraak kwam nadat hij valselijk had beweerd de dagboeken van Hitler te hebben gevonden – iets waarvoor hij in het gevang belandde. Een man ook met een grenzeloze fascinatie voor het Derde Rijk. Heidemanns verzamelwoede resulteerde in het grootste particuliere nazi-archief ter wereld, met als ‘kroonjuweel’ het motorjacht van Hermann Göring, de Carin II.

De Koe werkte aan een documentaire over het nazi-jagersechtpaar Serge en Beate Klarsfeld toen hij vernam dat het archief van Heidemann, die december 2024 overleed, aan een onderzoeksinstituut werd overgedragen. ‘Ik belde met degene die het project coördineerde en vroeg of er nog iets in het archief zat dat voor mijn onderzoek interessant was. Het bevat zo’n tien uur aan audio-opnamen van Klaus Barbie, zei de man. Barbie! De grootste vis die de Klarsfelds ooit hadden gevangen!’

In De Barbie tapes en in de gelijknamige zesdelige podcastserie vertelt De Koe het verhaal achter die opnames. ‘Heideman en Wolff kenden elkaar van bijeenkomsten op Görings schip, waar Heidemann voormalige nazi’s, slachtoffers en geallieerde officieren samenbracht en gesprekken opnam, met het idee daar een boek van te maken. Op een gegeven moment zegt Heidemann tegen Wolff: als Stern eersteklastickets en de beste hotels betaalt, neem je mij dan mee op reis door Zuid-Amerika en stel je me voor aan het netwerk van de nazi’s die daar nog leven?’ Wolff stemde toe, en Stern eveneens. Maar, zei het weekblad: dan willen we ook Josef Mengele. Mengele, dat was de hoofdprijs. In Santiago de Chili gaan ze langs bij Walter Rauff, de bedenker van de mobiele gaskamer, en in Buenos Aires ontmoeten ze de Nederlandse nazi-journalist Willem Sassen. Barbie staat als derde op het programma.’

Een foto genomen op het vliegveld: Barbie, die in La Paz onder de schuilnaam Altmann een vooraanstaande figuur is geworden, verwelkomt breeduit glimlachend zijn gasten. Hij neemt ze in zijn Volkswagen Kever mee naar het Sheraton Hotel en in die bewuste hotelkamer begint hij te praten. Barbie denkt dat Heidemann mee is omdat hij een biografie schrijft over generaal Wolff. Dat Heidemann daar zit als journalist van Stern is hem niet verteld.

De Koe: ‘Wat de opnames uniek maakt, is dat er weliswaar veel audio bestaat van interviews met nazikopstukken, maar dat het leeuwendeel daarvan verhoren betreft waarbij de geïnterviewde er alle belang bij had zijn eigen rol te minimaliseren. Daarvan is hier in het geheel geen sprake. Gezeten tegenover de grote generaal Wolff – Barbie zelf was maar een nietige Hauptsturmführer – blaast Barbie zichzelf op. Hij maakt zichzelf belangrijk en dit doet hij door gruwelijke anekdotes te vertellen: dat hij in Lyon 21 mannen met een mitrailleur laat neerschieten, over een van zijn eigen soldaten die een vrouw zou hebben verkracht en van Barbie de opdracht krijgt zichzelf op te hangen, ten overstaan van de hele groep. Hij zegt: “En ik schopte zelf het krukje nog onder hem vandaan.” Dan wordt er hartelijk gelachen door de heren. Wat ik vooral fascinerend vind: er is geen enkele vorm van spijt, geen enkel moreel besef. Het was de mooiste tijd van mijn leven, zegt Barbie. Hij denkt er nog elke dag met weemoed aan terug. De Führer is nog steeds zijn ideaal.’

Opnieuw foto’s. Barbie en Wolff slenterend over straat (‘twee pensionado’s, bij elkaar goed voor tienduizenden doden’), Barbie in zijn Kever met een koddig tropenhoedje op (‘een uitje naar het Titicacameer, een toeristische trekpleister’), Barbie op een terras (‘dit is de man die in Lyon tijdens het martelen soms op de piano speelde die hij daar had laten neerzetten’). De foto toont een vriendelijke opa, een keurige meneer op een terras. De Koe: ‘Hij eet lekker een ijsje. Zeg het maar: is dit het gezicht van het kwaad?’

Het was ‘prachtig’ materiaal waarmee Heidemann terugkwam. Weekblad Stern zag er echter weinig in, want waar was dat interview met Mengele nou? Maar hoe vaak Heidemann ook bij Barbie en de anderen naar zijn verblijfplaats had gevist, ze gaven niet thuis. Heidemann schreef een enkel artikel over Barbie en raakte vervolgens in opspraak. Niemand wilde nog iets met hem te maken hebben en de ‘Barbietapes’ verdwenen in een lade.

Tot nu dus. De geluidsopnames geven veel prijs, maar roepen evenveel vragen op. Wat bewoog Wolff ertoe om zijn SS-maatje Barbie te ‘verraden’? Je kunt er slechts naar gissen. Dat Wolff en Heidemann Barbie consequent met zijn schuilnaam Altmann aanspreken, terwijl hij nota bene zijn eigen levensverhaal vertelt in de eerste persoon – het blijft een raadsel. Maar het grootste mysterie is dit, zegt De Koe: ‘Ze praten echt over van alles. Er worden de meest verschrikkelijke dingen gezegd over Joden, maar over de uitroeiing, over de gaskamers geen woord. Tien uur lang gaat het over de gruwelijkste gebeurtenissen, maar de Holocaust blijft onbenoemd. Waarom? Ik heb er geen antwoord op.’