Artistieke en persoonlijk documentaire ontrafelt een zwarte bladzijde uit Marokko

De broodrellen van 1981, in Casablanca, vormen een zwarte bladzijde in de Marokkaanse geschiedenis. Vanwege extreem gestegen voedselprijzen na jaren van economische malaise gingen mensen de straat op, vooral jonge mannen uit arme wijken. De politie schoot in op de menigte waarbij een onbekend aantal slachtoffers viel – schattingen lopen uiteen van 66 tot 637. Deze dramatische gebeurtenis onder het bewind van koning Hassan II werd in de doofpot gestopt maar liet diepe wonden na in de Marokkaanse samenleving.

Dat geldt ook voor de familie van de Marokkaanse filmmaker Asmae El Moudir (1990). In haar documentaire The Mother of All Lies uit 2023 – de Marokkaanse inzending voor de Oscars in 2024 – onderzoekt ze waarom haar familie, en vooral haar grootmoeder Zahra, altijd heeft gezwegen over deze traumatische periode. De vorm die ze daarbij kiest is heel bijzonder: met haar vader, die daar zeer vaardig in is, maakt ze van klei een schitterende miniatuurversie van de buurt in Casablanca waar haar familie destijds woonde. Ook maken ze poppetjes van de verschillende familieleden en andere betrokkenen. Verhalen worden naverteld in voice-over terwijl gebeurtenissen worden geënsceneerd met de poppetjes in de ministraten van Casablanca, prachtig uitgelicht en vaak met Marokkaanse muziek die zachtjes op de achtergrond klinkt. Zo weet El Moudir de geheimzinnige sfeer te schetsen waarin ze opgroeide, terwijl ze de taboes van haar familie en land tracht te doorbreken.

De oma speelt daarbij een hoofdrol. Die zat vroeger altijd bij de voordeur om iedereen in de gaten te houden. De meeste vragen beantwoordde ze met een dreigend ‘Ssst, de muren hebben oren.’
Een opmerkelijk detail is dat foto’s verboden waren in El Moudirs familie: die vond oma namelijk zondig. Toch lukte het El Moudir een foto van zichzelf te maken, toen ze 12 was, met een Hawaïstrand op de achtergrond. Het was een eerste daad van verzet en bevrijding, die zou uitmonden in haar filmmakerschap. Oma houdt er nog steeds niet van te worden afgebeeld, noch als poppetje noch wanneer een kunstenaar haar portret komt tekenen op een glazen plaat – die slaat ze met haar wandelstok aan gruzelementen. De enige foto in het huis is er eentje van Hassan II, die oma bewondert, maar wiens regeerperiode in Marokko ‘de jaren van lood’ worden genoemd. Gaandeweg in The Mother of All Lies worden geheimen onthuld en komen we meer te weten over wat zich precies heeft afgespeeld op 20 juni 1981 in Casablanca. En waar al die jaren niet over werd gesproken, is nu door El Moudir verteld en van beelden voorzien.