De korte documentaire Opvang Sint-Petersburg vertelt het bijzondere verhaal van Svetlana, die haar leven riskeert om gevluchte en gedeporteerde Oekraïense mensen te helpen. Via een ondergronds netwerk in Sint-Petersburg werkt de huisvrouw in het diepste geheim om mannen, vrouwen en kinderen op te vangen en voorbereidingen te treffen om te vluchten. De operatie ligt in Rusland zo gevoelig dat de filmmaakster haar achternaam verborgen houdt.
Zolang de oorlog niet voorbij is, blijft het gissen naar het precieze aantal Oekraïners dat naar Rusland gedeporteerd is. Een jaar geleden waren het in ieder geval minstens een half miljoen. Rusland zelf spreekt van evacuaties en een ‘humanitaire missie’, het OM in Kiev noemt het een oorlogsmisdaad. Daar sluit de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) zich bij aan.
Uit verschillende verslagen blijken burgers gedwongen te worden om Oekraïne te verlaten. Ze worden overgebracht naar zogeheten filtratiekampen, waar ze worden verhoord. Telefoons worden doorzocht en er wordt uitgekeken naar ‘nationalistische’ tatoeages. ‘Het is eigenlijk een politieke screening’, vertelde Rusland-correspondent Eva Hartog bij RTL Nieuws. ‘Rusland wil er zeker van zijn dat het geen vijandige Oekraïners binnensleept.’
De mensen die door de screening komen, worden gedeporteerd naar Rusland en komen in allerlei uithoeken van het land terecht. Vandaaruit lukt het sommigen om te vluchten, bijvoorbeeld via grote steden als Sint-Petersburg. De Oekraïense overheid adviseert haar burgers om daarna over land te vluchten, naar Estland, Litouwen of Finland.
Een akelig aspect aan de deportaties is de doelbewuste, grootschalige ontvoering van Oekraïense kinderen. De Volkskrant schrijft dat ruim zesduizend kinderen worden vastgehouden in tientallen kampen in Rusland en de Krim. Onderzoekers van Yale schrijven dat het doel van de kampen ‘politieke heropvoeding’ is en dat ze liefde voor de Russische taal en cultuur krijgen bijgebracht.