Uitputtingsslag in een griezelhuis

‘Nú is het hier gezellig,’ zegt Pascal Van Hulst (1990) veelbetekenend. ‘Maar als het donker is, wordt het echt spookachtig.’ Hij staat op de krakende vloer van landhuis Oosterhouw, een kolossale villa met een hectare aan tuin, waar hij samen met Tom Hofland (1990) hun nieuwe podcast Phasmophobia opneemt.

Het is eind oktober, de mist boven de velden in het noordelijkste deel van Groningen wil de hele dag maar niet optrekken. Door de kieren en ramen van het statige maar matig onderhouden pand komt gure wind naar binnen. Hofland en Van Hulst bivakkeren samen met twee producenten een week in het huis. Na een kopje koffie in de woonkeuken met snorrend fornuis krijg ik een rondleiding. De podcastmakers zijn hier al een paar dagen, dus ze zijn er inmiddels aan gewend, maar ik val van de ene verbazing in de andere. Overal zijn sporen te zien van vorige bewoners en bezoekers. Dwalend door de kamers zien we eeuwenoud servies, kunst en kitsch, muurschilderingen, zware velours gordijnen, een bakelieten telefoon en hier en daar een bierflesje. Oosterhouw werd in 1868 gebouwd als notariswoning en deed later dienst als huisartsenpraktijk en woning van de dichter C.O. Jellema. De partner van die laatste heeft het net verkocht en liet de meeste huisraad gewoon achter. In de bovenste voorkamer staat alleen een grote vleugel. In een andere kamer ligt een matrasje, waarop de fotograaf van de podcastmakers slaapt.

In de gigantische en prachtig aangelegde tuin, eigenlijk meer een park, vallen de bladeren van de hoge bomen. Er staat een vervallen theehuis en even verderop een overwoekerde kas. Oosterhouw is het ultieme chique griezelhuis, en daarom de perfecte locatie voor een onheilspellend winterverhaal.

Elke avond ontvangen de podcastmakers een acteur, die dezelfde uitgebreide rondleiding krijgt als ik. Hij of zij weet van tevoren wat zijn of haar rol is in het scenario dat Van Hulst en Hofland hebben verzonnen, maar verder kent hij het verhaal niet. Als de avond valt en het huis zijn geheimen begint prijs te geven, neemt de acteur plaats in een luie stoel in de bibliotheek met de geheime deur. Vol van alle indrukken krijgt hij een microfoon voor zijn neus en begint al improviserend te vertellen wat hem is overkomen. Na afloop van alle opnames vlechten Van Hulst en Hofland al die getuigenissen door elkaar heen, waardoor een spannend verhaal ontstaat in documentaire stijl. Hofland: ‘Iedereen kent het verhaal van Roodkapje, maar iedereen vertelt het anders. Zo gaan we te werk. De personages kennen de grote lijnen en vertellen alsof het hun eigen ervaring is.’

Het is een vorm die de twee podcastmakers zelf ontwikkelden in hun eerste podcast, Babylon, en waarmee ze in 2019 een doorslaand succes hadden met de thriller De Blankenberge Tapes. ‘We wilden audiofictie maken waarbij je helemaal wordt meegenomen in het verhaal,’ zegt Hofland in de bibliotheek van Oosterhouw, waar de snacks van de opname van de vorige avond nog op tafel staan. ‘Hoorspelen klinken snel ongeloofwaardig, juist omdat je alleen op je oren af moet gaan. Je bent als mens getraind om al luisterend af te wegen of iemand oprecht is of maar wat lult.’

Vandaar het idee om geen teksten voor de acteurs te schrijven, maar ze alles te laten improviseren. Details uit het verhaal en hun eigen motivaties mogen ze er ter plekke bij verzinnen. Van Hulst, die van huis uit muzikant en theatermaker is: ‘Ik geloof niet dat je spontane spreektaal kunt schrijven, je hoort toch altijd dat de tekst is ingestudeerd. Iedereen heeft zijn eigen woorden.’

Het verhaal van Phasmophobia gaat over een huwelijksfeest ergens in het Nederlands-Belgische grensgebied. Een jong stel gaat trouwen en de vader van de bruid heeft een landhuis gekocht dat al jaren leegstaat. Het verhaal begint drie dagen voor de bruiloft, als de eerste mensen komen om mee te helpen. ’s Nachts gebeuren er onverklaarbare dingen en de onderhuidse spanningen die overdag al voelbaar zijn, worden versterkt. ‘De Blankenberge Tapes was echt een misdaadpodcast en ging niet zozeer over de personages achter de verhaallijnen,’ zegt Hofland. ‘Nu wilden we de karakters meer diepgang geven.’

Om de getuigenissen van de verschillende acteurs op elkaar te laten aansluiten, hebben ze wel een referentiekader nodig. Daarom zijn we niet alleen in Oosterhouw voor de huilende wind en de sinistere sfeer. De plekken in het huis, de omgeving en zelfs het weer spelen een rol in het verhaal. Daarom is het belangrijk dat de acteurs er ook echt zijn. Hofland: ‘De keuken en de AGA-oven die erin staat had al een belangrijke functie in het script. Toen we hier voor het eerst binnenstapten klopte dat helemaal.’ Van Hulst: ‘We hadden het scenario al geschreven voor we deze locatie vonden. Maar je weet wel dat er in zo’n landhuis meerdere slaapkamers zijn, waarschijnlijk meerdere badkamers. We hadden oorspronkelijk een schuur in de tuin bedacht, dat werd een theehuis.’

Terwijl de acteur vertelt over zijn lotgevallen in het huis loodsen de regisseurs hem of haar door het verhaal heen. Van Hulst: ‘We vragen dingen als: wat zag je toen precies? Hoe voelde je je? Hoe reageerde hij? We nemen wel vier tot zes uur op, een ware uitputtingsslag.’

Hofland: ‘Er zijn bepaalde plotpunten die moeten kloppen, die moet iedereen vertellen. Daar letten we natuurlijk op. Maar daartussen kunnen ze alle zijsporen nemen die ze willen.’

Vanavond komt de laatste acteur, dan kan de montage beginnen. Van Hulst: ‘Nu we bijna aan het eind zijn zie je het verhaal zich aftekenen. De personages krijgen kleur, en je ziet ook dat het goed werkt dat ze niet elkaars scripts hebben. Dan zegt de een: ik vond het zo fijn om hem te zien, terwijl de ander zegt: ik had er helemaal geen zin in. Maar ze weten dat niet van elkaar, dus ze zijn daar echt oprecht in.’

Lang niet elke acteur is geschikt voor deze aanpak, en soms is veel toneel- of televisie-ervaring juist een nadeel, merkten de makers toen ze op zoek gingen naar de juiste mensen om uit te nodigen in hun spookhuis. Uiteindelijk viel de keus op Meral Polat, Kiefer Zwart, Marit Stocker en Eva van Pelt. ‘De stemmen moeten natuurlijk bij elkaar passen en niet te veel op elkaar lijken,’ zegt Hofland. ‘Iemand moet in beelden denken en tegelijkertijd onder woorden kunnen brengen wat hij of zij op een bepaald moment voelde of dacht. We letten er verder vooral op of iemand natuurlijk spreekt, of hij goed kan liegen eigenlijk. Vaak werkt dat goed bij mensen die juist geen ervaring hebben. Acteurs die van de toneelschool komen hebben al snel de neiging in te mooie volzinnen te gaan praten.’ Zo had muzikant Eva van Pelt geen enkele acteerervaring, maar toch scoorde ze een hoofdrol.

De documentaireachtige aanpak zorgde ervoor dat luisteraars van hun vorige podcast De Blankenberge Tapes vaak in verwarring waren of het verhaal nou waargebeurd was of niet. In veel podcastapps is de podcast nog steeds te vinden onder het kopje ‘true crime’. Hofland, die naast podcastmaker ook romanschrijver is: ‘We hebben ervoor gekozen om dit ambigu te laten, omdat we dat leuk vonden. Veel mensen vonden onze aanpak te gek, maar er waren ook luisteraars die zich belazerd voelden, en bijvoorbeeld op Twitter schreven: nu ik weet dat het nep is, ga ik niet meer luisteren.’ Lachend voegt hij eraan toe: ‘Ik zou blij zijn dat die mensen niet allemaal vermoord zijn, maar dat is blijkbaar teleurstellend.’

‘Natuurlijk is het leuk als mensen gaan twijfelen of het waargebeurd is,’ vult van Hulst aan. ‘Maar dat is niet het doel. We willen gewoon een zo goed en spannend mogelijk verhaal vertellen. De film Fargo was een van onze grote inspiratiebronnen. Als je die ziet, denk je ook niet de hele tijd: ja maar, het is wel nep. Dat wil je als je naar een goede radioserie luistert ook niet. Je wilt een geloofwaardig verhaal waarin je meegesleept wordt. En dat proberen we op deze manier te bewerkstelligen.’