In 1995 publiceert de Amerikaanse politicoloog Robert Putnam (1941) het artikel ‘Bowling Alone’, dat wereldberoemd zou worden. Putnam constateert dat het aantal bowlingclubs in de VS sinds de jaren 1960 drastisch gedaald is, terwijl Amerikanen juist steeds meer zijn gaan bowlen. En de trend is breder, observeert Putnam: de dalende lijn is te zien bij alle soorten clubs. Kerkkoren, vrijwilligerswerk, sportverenigingen. Amerikanen verenigen zich minder, constateert Putnam, een zorgelijke ontwikkeling. Want sterke sociale verbanden, had hij in eerder onderzoek gemerkt, leiden tot een beter werkende democratie en meer economische voorspoed. Bowling Alone wordt breed opgepikt en Putnam wordt uitgenodigd door de toenmalige president Bill Clinton. In 2000 verschijnt er een boek met dezelfde titel waarin Putnam zijn ideeën verder uitwerkt.
Nu, in 2025, is er Zonder ons, geen wij (originele titel: Join or Die), een documentaire die je kunt zien als de verfilming van Putnams gedachtegoed. Van begin af aan is de voice-over van filmmaker Pete Davis glashelder over de insteek: ‘Deze film gaat erover waarom je lid zou moeten worden van een club. En waarom het lot van Amerika daarvan afhangt.’ Davis – die de film maakte met zijn zus Rebecca Davis – is een oud-student en bewonderaar van Putnam. Deze laatste – een fitte tachtiger – is ook van de partij, net als Hillary Clinton en een hele rits deskundigen, terwijl de docu veel voorbeelden geeft om hetzelfde punt te maken. Waar leerden Apple-oprichters Steve Wozniak en Steve Jobs elkaar kennen? Bij een computerclub! En eenzaamheid, zegt Putnam, is ongezond. ‘De kans dat je dit jaar doodgaat halveert als je lid wordt van een club.’
Toqueville zag al in achttiende eeuw hoe rijk het verenigingsleven was in de VS en hoe belangrijk voor het functioneren van de Amerikaanse democratie. Inderdaad daalde het vertrouwen in de overheid sinds de jaren zestig van de vorige eeuw drastisch. Is daar nog wat aan te doen? Daarvoor richtte Putnam een onderzoeksgroep op, waar ook een jonge Barack Obama lid van was, maar helaas zag Putnam de sociale cohesie alleen maar verder afbrokkelen. Hier en daar is er goed nieuws: Bowling Alone inspireerde de oprichter van platform Meetup.com waarmee mensen met dezelfde hobby of interesse een flashmob kunnen organiseren en een gemeenschap kunnen vormen. De stijl van Zonder ons, geen wij doet vaak aan Michael Moore denken: geanimeerde voice-over, vrolijk muziekje, leuke animaties en een klinkklare boodschap. ‘Sommige van de punten die de film maakt voelen simplistisch aan en roepen vragen op,’ schreef een recensent van The New York Times. Maar Zonder ons, geen wij is een film met een missie, namelijk om mensen aan te sporen lid te worden van een club. Een vakbond, een koor, een actiegroep. Want, zoals een van de deskundigen in Zonder ons, geen wij opmerkt, democratie ‘is zo sterk als wat mensen bereid zijn ervoor te doen’.