Onder de titel Britain’s Brightest eert Eye in december het werk van Andrea Arnold en Lynne Ramsay, makers van grimmige maar onvergetelijke films als Fish Tank en You Were Never Really Here.

Al te grote dromen hebben ze niet, een heel gemiddeld bestaan met wat huiselijk geluk zou al mooi zijn. Maar het lot heeft anders beslist. De antihelden van filmmakers Andrea Arnold (Fish Tank, American Honey) en Lynne Ramsay (Ratcatcher, You Were Never Really Here) groeien op in achterbuurten, gaan gebukt onder trauma’s, hebben nauwelijks morele kaders meegekregen. En doorgaans is er weinig zicht op verbetering.

‘Dit soort personages kom je in de cinema niet zoveel tegen,’ zegt Eye-programmeur Ronald Simons, verantwoordelijk voor het retrospectief rond Arnold en Ramsay. ‘Het zijn mensen waarover je leest in de krant, mensen die min of meer buiten de samenleving staan. Hooguit worden ze opgevoerd in films waarin ze dan uiteindelijk hogerop komen of hun leven beteren. Maar bij Arnold en Ramsay gebeurt dat niet. Zij registreren gewoon; volgen hun personages met een open blik, zonder oordeel.’

De keuze om beide cineasten in één programma op te voeren was deels pragmatisch, legt Simons uit: ‘Voor een retrospectief kiezen we in Eye meestal een filmmaker uit met een substantieel oeuvre, zodat we kunnen uitpakken met veel vertoningen en specials. Het jammere is alleen dat regisseurs met een kleiner oeuvre zo nooit aan bod komen. Arnold en Ramsay hebben bijvoorbeeld allebei nog maar vier lange speelfilms gemaakt, naast wat korte films en documentaires – maar die films zijn wel fantastisch. Deze makers behoren tot de top van de huidige Europese cinema en verdienen een groot publiek. De keuze om hun films te combineren lag verder ook wel voor de hand: ze zijn allebei Brits, vrouw, behoren tot dezelfde generatie, en snijden vergelijkbare thema’s aan. We hebben het plan aan ze voorgelegd, en ze reageerden allebei enthousiast. Helaas zijn ze te druk met hun nieuwe films om zelf bij de opening aanwezig te zijn.’

Ratcatcher (1999) van Lynne Ramsay, openingsfilm van het retrospectief

Niet-professionele acteurs

Tussen beide oeuvres zijn uiteraard ook verschillen aan te wijzen. Lynne Ramsay baseerde drie van haar films op romans, en werkte daarbij met bekende hoofdrolspelers: Samantha Morton in Morvern Callar, Tilda Swinton in We Need to Talk About Kevin, Joaquin Phoenix in You Were Never Really Here. Andrea Arnold vertelt op haar beurt vooral oorspronkelijke verhalen (Wuthering Heights is een uitzondering), en werkt graag met niet-professionele acteurs, die ze soms letterlijk van de straat plukt en deels laat improviseren. Voor haar scenario’s put ze veel uit eigen ervaringen en observaties. Arnold groeide zelf op in een achterbuurt, met een piepjonge, alleenstaande moeder, ging vroegtijdig van school en begon haar carrière als danseres in tv-programma Top of the Pops. Sporen van die jeugd zie je duidelijk terug in Fish Tank en American Honey, twee zeldzaam authentieke tienerportretten.

Ronald Simons wijst op nog een verschil: ‘Hoewel ze dus allebei zo’n observerende stijl hanteren, zet Ramsay haar personages wel meer onder druk. Ze komen in een soort snelkookpan terecht en gaan zich dan in allerlei bochten wringen, wat films oplevert met duistere thriller-elementen. Bij Arnold is wat meer ruimte voor lucht en sprankjes hoop. Al wordt het nooit sentimenteel, zoals je soms wel ziet in andere sociaal-realistische films, van Ken Loach bijvoorbeeld.’

In American Honey rent Star weg van huis, waarna ze zich aansluit bij een groep huis-aan-huis verkopers

Poëtisch

Biedt het programma al met al geen loodzware kost? Bij vlagen, maar zeker niet uitsluitend. Al is het maar omdat beide regisseurs heel poëtisch kunnen vertellen, met oog voor onverwachte schoonheid en intieme details. En ook met vleugjes wrange humor en magisch-realisme.

Illustratief is een scène in het slot van Fish Tank, misschien wel de mooiste in de film. De vijftienjarige hoofdpersoon staat met haar moeder en jongere zusje in de woonkamer, de gemoederen zijn verhit, maar in plaats van iets uit te spreken beginnen de drie met elkaar te dansen op een hiphopnummer. ‘Life’s a bitch and then you die,’ rapt Nas – een stelling waar de kijker naar believen op mag reflecteren. Is het allemaal zo simpel, zo eenduidig? Of valt er altijd meer te zien, als je maar nauwkeurig kijkt?

Britain’s Brightest

Het Eye-programma Britain’s Brightest – de films van Andrea Arnold & Lynne Ramsay loopt van 1 december t/m 3 januari. Naast de lange speelfilms worden ook korte films en documentaires vertoond. Zie eyefilm.nl voor meer informatie.

De films van Lynne Ramsay

elke vrijdag