Soms kun je iets filmen en er jaren later achter komen wat je daadwerkelijk hebt gefilmd. Dan denk je bijvoorbeeld een gezellig familiedagje aan het strand te hebben vastgelegd en blijkt decennia later, als je met andere ogen naar de beelden kijkt, dat het helemaal niet zo gezellig was. Een mooi voorbeeld daarvan is de film Dit waren wij (2017) van Josefien Hendriks (te zien op NPO Start), waarbij de filmmaker oude homevideo’s terugkijkt en ontdekt dat haar broertje helemaal niet zo’n enorme lastpak was als ze altijd dacht – en haar vader juist de bullebak.
Ook de korte documentaire Nowhere Man (2025) van filmmakers Jaap van Heusden en Jan Willem de Bok is zo’n confronterende blik op oud filmmateriaal. Na het overlijden van hun vriend Rob troffen zij in een doos de filmopnames aan van een roadtrip die zij in 1998 hadden gemaakt, met z’n drieën in een deux-chevaux door Frankrijk. Het materiaal had een diepgaande film moeten worden – werktitel: ‘ode aan de vriendschap’ – maar de reis liep uit op knallende ruzie. Rob ging vroegtijdig naar huis en de vrienden beloofden de tapes nooit meer aan te raken. Een kwart eeuw later hebben Van Heusden en De Bok het materiaal alsnog tot een film verwerkt: geen reisfilm, maar een pijnlijke ontleding van een diepgevoelde maar gebrekkige vriendschap.
Waar kijken we naar? Een grauw Frans landschap, gedoe met geld opnemen bij een tankstation, het claustrofobische interieur van het kleine autootje. Tegen dat decor zien we twee jonge jongens, Jaap en Jan Willem, met een grote fascinatie voor hun ruim twintig jaar oudere vriend Rob, een zonderlinge, filosofisch ingestelde maar duidelijk gekwelde figuur die zich volgens de voice-over ‘nooit in deze wereld heeft thuis gevoeld’. Juist in die onaangepastheid school voor Jaap en Jan Willem de aantrekkingskracht. De Sartre citerende Rob was voor hen het bewijs dat er ‘in de modder iets goddelijks kan doorschijnen’.
Tegelijk zien we veel irritaties en gebekvecht, onder meer over de mate van diepgang van hun vriendschap. Rob zou niet willen inzien dat vriendschap ook een vorm van lijden kan zijn. Terugblikkend is de voice-over genadeloos eerlijk. Jeugdige bravoure uitte zich in onaardig gedrag tegen Rob. De pijnlijkste constatering: juist in een film over ‘Echte Vriendschap’ bleven de ware behoeftes van Rob, die achteraf gezien leed onder ‘psychische ziektes’, ongezien.
Nowhere Man wordt door de EO uitgezonden in de documentairereeks De 10 geboden, waarbij filmmakers de hedendaagse betekenis van deze regels onderzoeken. Nowhere Man is gekoppeld aan het zevende gebod: ‘gij zult niet overspelig zijn’. Is hier verraad gepleegd? In elk geval laten Van Heusden en De Bok zien dat er van mislukt filmmateriaal toch een geslaagde film valt te maken.