'Israël en de Palestijnen: De weg naar 7 oktober' biedt zeldzame inzichten in twintig jaar vastgelopen vredespogingen

Sinds de aanslag van Hamas op 7 oktober 2023, waarbij 1200 Israëliërs omkwamen en 250 mensen gevangen werden genomen, zijn in Gaza meer dan 53.000 mensen door het Israëlische leger gedood. Dit gegeven maakt de documentaire Israël en de Palestijnen: De weg naar 7 oktober – over een weg naar vrede – zeer actueel. Filmmaker Norma Percy en regisseur Tim Stirzaker hebben een gezamenlijk trackrecord van verhelderende documentaires met een politieke lading, vaak in opdracht van het gerenommeerde Britse productiehuis Brook Lapping. Hierbij hanteren zij een vast recept: ze laten direct betrokkenen aan het woord, van presidenten tot topadviseurs, en de beschrijvingen van hun ervaringen worden zo gemonteerd dat zij op elkaar lijken te reageren.

Terwijl de interviews voor de documentaire werden afgenomen verslechterde de situatie in de Gazastrook. ‘De meeste mensen met wie we spraken, hebben ooit met elkaar aan tafel gezeten. Nu lijkt dat onmogelijk,’ stelt Stirzaker. Want hoe spreken mensen over vrede bij een opnieuw opgelaaid conflict dat al generaties voortduurt?

Als startpunt voor de documentaire koos Stirzaker een beslissend moment: 2005, het jaar waarin de toenmalige Israëlische premier Ariel Sharon besloot tot eenzijdige terugtrekking uit de Gazastrook. Israël ontruimde alle nederzettingen en militaire posten in Gaza en droeg formeel de controle over aan de Palestijnen. ‘Dit stelde Hamas in staat om zich als “overwinnaar” te presenteren. Israël had zich niet teruggetrokken onder druk van onderhandelingen, maar onder druk van geweld. Dit bood Hamas een narratief voor de eigen bevolking: namelijk dat geweld loont. En die overtuiging was indirect een aanleiding voor 7 oktober 2023,’ aldus Stirzaker.

Het ingrijpende besluit van Sharon leek een aanzet tot de constructieve vredesonderhandelingen die in deze documentaire belicht worden. ‘Je zoekt altijd naar de momenten in interviews die je het gevoel geven: ik ben erbij, ik zit in de kamer waar het destijds gebeurde,’ vertelt Stirzaker. ‘Natuurlijk is er de grote lijn van de geschiedenis, maar onderschat de invloed niet van kleine gebeurtenissen, intieme diplomatieke gesprekken aan de eettafel, fluisteropmerkingen na vergaderingen. Op zoek naar die sleutelmomenten sprak het team eerst off the record met de hoofdrolspelers. Pas toen duidelijk werd welke situaties voor wie bepalend waren, volgden de camera-interviews.’

Die aanpak leverde zeldzame inzichten op. Zo was in 2008 de voormalige Israëlische premier Ehud Olmert bereid tot vergaande concessies. Naar zijn inschatting en die van de Amerikanen was een tweestatenoplossing nabij. In de documentaire is te zien hoe Olmert een landkaart toont met daarop aangegeven gebieden die aan de Palestijnen zouden worden gegeven. Hij ging zelfs zover dat hij overwoog een tunnel of een snelweg aan te leggen die de Gazastrook en de Westelijke Jordaanoever met elkaar zou verbinden, niet in de laatste plaats in politiek opzicht.

De serie toont hoe de weg naar vrede keer op keer op cruciale momenten werd afgesneden. Zo dacht Olmert destijds dat hij dicht bij een vredesakkoord was geweest, terwijl de Palestijnse onderhandelaar in een volgend shot vertelt: ‘We liepen weg en lachten. Voor ons was het voorstel totaal onrealistisch, aangezien de Amerikanen Olmert inmiddels als aangeschoten wild beschouwden vanwege het corruptieschandaal dat hem de kop zou kosten.’

Jaren later, onder Donald Trump, leek een doorbraak eveneens nabij. Echter, de Amerikanen en Netanyahu dachten de Palestijnen van de onderhandelingstafel te kunnen weren. Hoe naïef. Volgens Stirzaker laat de serie zien dat je onmogelijk een hoopvol einde kunt verwachten als één partij structureel buitengesloten wordt.

In de documentaire komt ook oud-Hamasleider Ismail Haniyeh aan het woord. Het interview vond een maand voor zijn dood plaats. Stirzaker: ‘We wilden alle sleutelfiguren aan het woord laten, dus ook mensen van Hamas. En we merkten ook dat ze willen meewerken als je uit bent op objectieve waarheidsvinding. Dat was al gebleken uit eerdere producties.’

Het leverde confronterende beelden op. ‘Bijvoorbeeld wanneer Khaled Meshaal, een andere voormalige Hamasleider, met nauwelijks verholen triomf terugblikt op 7 oktober. Het is kil – en juist daarom is het zo belangrijk dat je zijn gezicht erbij ziet. Alleen de woorden zouden niet hetzelfde effect hebben gehad.’

In de documentaire voert frustratie de boventoon bij de geïnterviewden. ‘Ze wilden wel, maar werden door de werkelijkheid ingehaald. Je voelt hun teleurstelling.’ Voormalig minister van Buitenlandse Zaken van de Verenigde Staten Condoleezza Rice noemt de Amerikaanse betrokkenheid ‘onmiskenbaar optimistisch, maar vaak met desastreuze afloop’.

De reeks toont scherp hoe essentieel persoonlijke relaties zijn in de diplomatie. Leiders als Obama boden korte tijd hoop, maar verloren snel hun invloed. Stirzaker: ‘Wat vooral opvalt is dat er nu zo weinig leiders zijn met charisma of het gezag om echt iets te veranderen.’

Israël en de Palestijnen: De weg naar 7 oktober laat zien dat de weg naar vrede tussen Israël en de Palestijnse gebieden moeilijk begaanbaar is en vol hindernissen zit. ‘De aanval van 7 oktober was geen verrassing, maar het gevolg van jarenlange blindheid en gemiste kansen. Alleen door te kijken en te luisteren kunnen we begrijpen hoe dichtbij we waren en hoever we er nu vanaf zijn.’