Treurigstemmende terugblik op de verstrekkende invloed van realityserie De Tokkies

Menig familie zou er wellicht een moord voor doen om hun naam vereeuwigd te zien in de Van Dale. Maar wat als er dan als definitie bij je familienaam staat ‘onaangepast, asociaal, onopgevoed, onbeschaafd persoon’? Of je naam, nog erger, uitgroeit tot veelgebruikt scheldwoord? Tot zelfs minister-president Mark Rutte de term in de mond neemt, wanneer hij een groep racisten omschrijft als ‘doorgeslagen tokkies’?

Geen wonder dat de openingsminuten van documentaire De Tokkies: 20 jaar later haast aandoen als een horrorfilm. In 2003 en 2004 smullen miljoenen kijkers van de belevenissen van ‘de Tokkies’, een familie die hun huis uitgezet dreigt te worden door een hoogoplopende burenruzie in Amsterdam-West. Eerst is het gezin bij de publieke omroep te zien in de docu Familietrots van Ingeborg Beugel, later maakt Pieter Storms een SBS6-realityserie: De Tokkies. Vader Gerrie nodigde destijds zelf de tv-makers uit, naar eigen zeggen omdat hij zorg- en wooninstanties wilde ‘wakker schudden’. De serie was een ‘schreeuw om hulp’.

De geschiedenis besloot anders: de huisuitzetting ging door, en van hulp kwam niets terecht. Maar door het succes van De Tokkies groeien de familieleden wél uit tot BN’ers. Miljoenen mensen leven mee met hun uitspraken en gedragingen, die als ‘asociaal’ worden bestempeld, waarna de Tokkies snel uitgroeien een cultureel fenomeen. Er zijn badinerende imitaties in Kopspijkers, waar ze worden omschreven als een groep wilde dieren, en ook bedrijven springen gretig in op de hype, tot ‘Tokkiesaus’ (‘Asociaal lekker!’) aan toe. Maar vooral de term ‘tokkie’ bleek een blijvertje. Dat er achter dat stigmatiserende scheldwoord een echte familie schuilging, werd gemakshalve vergeten.

Geen wonder dat de familie Tokkie twintig jaar later toch vooral met woede en wanhoop terugkijkt op hun tv-carrière. Zoals moeder Hanna het zelf samenvat in de vervolgdocumentaire: ‘Ik ben beroemd geworden met pijn en verdriet.’ Best opmerkelijk dus, dat de familieleden twintig jaar later tóch weer een cameraploeg toelieten in hun leven. Maar de eenmalige documentaire heeft dan ook een belangrijk doel: het zuiveren van de familienaam. De tijd dringt immers, want met de gezondheid van Gerrie en Hanna – inmiddels gescheiden, maar nog altijd enorm hecht – gaat het behoorlijk slecht.

De Tokkies: 20 jaar later barst daarbij van de tragische observaties. Veel familieleden gaan nog altijd gebukt onder het stigma van hun familienaam, en moeder Hanna blijft tot in het extreme bezorgd over de beeldvorming. Op een verjaardag mag er bijvoorbeeld geen slinger verkeerd hangen, anders zeggen mensen weer ‘dat we zo asociaal zijn’. Die observaties maken dit empathische vervolg als vanzelf relevant, omdat het goed laat zien hoe ingrijpend de gevolgen van media-aandacht kunnen zijn voor een familie die geen idee had hoe ze met die aandacht moesten omgaan.

Spraakmakende televisie is leuk en verslavend, maar gaat vaak ten koste van de hoofdpersonen. Dit vervolg laat goed zien hoe hoog de prijs voor hen kan zijn. Hoogste tijd om dat scheldwoord uit ons systeem te halen, en de Tokkies eindelijk hun familienaam terug te geven.