De subversieve Egyptische cartoonist Doaa el-Adl tekent tegen het patriarchaat

Haar cartoons zijn controversieel in de Arabische wereld. Doaa el-Adl tekent een oliesjeik achter een karretje van de supermarkt met vijf vrouwen erin, met prijskaartjes en al. Of een vrouw opgeknoopt aan de baard van een islamitische leider. El-Adl (1979) is de bekendste cartoonist van Egypte en won vele prijzen, waaronder in 2014 de International Editorial Cartoons Prize. De eveneens Egyptische regisseur Nada Riyadh portretteerde haar in de documentaire Getekend verzet, die vandaag te zien is in Het uur van de wolf.

‘Als ik teken zet ik negatieve energie om in iets positiefs,’ aldus El-Adl. Ze tekent elke dag een cartoon voor de Egyptische krant Al-Masry Al-Youm, met onvoorwaardelijke steun van haar eindredacteur Amro Selim. In Getekend verzet zien we hoe dat gaat: Selim heeft een tekening toch geplaatst die door het regime was afgewezen. ‘Zo daag ik het regime uit,’ zegt Selim, die wil dat zijn cartoonisten zich vrij voelen te tekenen wat ze willen. ‘Als je je als kunstenaar moet concentreren op wat je wel en niet mag tekenen kom je nooit ergens,’ aldus Selim. ‘Dan kun je net zo goed niet tekenen. Je moet meningen ombuigen en discussies uitlokken.’ Een cartoon die ze maakte over genitale verminking kwam haar op veel kritiek en bedreigingen te staan, net als eentje over een jonge vrouw die slachtoffer werd van een groepsverkrachting.

Ze vluchtte een tijdje naar Frankrijk maar kwam terug. Emigreren kan ze niet, alleen in Egypte voelt ze zich thuis. Maar El-Adl is bezorgd over de conservatieve variant van de islam die de laatste decennia aan invloed wint. ‘De wahhabi-salafistische ideologie die zich de afgelopen dertig jaar in Egypte heeft verspreid, heeft de manier waarop er naar vrouwen wordt gekeken veranderd,’ aldus El-Adl. ‘Vrouwen worden gezien als verleidsters die mannen uitdagen. We zijn onrein als we in een gewaagde outfit op straat lopen. Maar zelfs vrouwen met een sluier of boerka worden lastiggevallen, en meisjes ook.’ Haar ouders waren progressiever, vertelt ze. ‘Mijn moeder vroeg geen toestemming aan mijn vader om naar buiten te gaan. Zulke stellen vind je tegenwoordig niet meer. In plaats van vooruit gaan we achteruit.’

In haar vrije tijd gaat El-Adl graag naar de bioscoop. Op beelden uit een oude zwartwitfilm zien we vrouwen zonder hoofddoek die leuzen scanderen zoals ‘Lang leve het vrije Egypte!’ De realiteit, zo zien we in Getekend verzet, is tegenwoordig anders. Maar El-Adl blijft tekenen tegen het patriarchaat. Ze weet dat ze gevaar loopt door haar tegendraadse cartoons en haalt ook het voorbeeld van Charlie Hebdo aan. Maar ze gaat toch door met haar werk, alsof ze niet anders kan. El-Adl: ‘Je kunt je ware ik pas vinden als je doet waarvan je houdt.’