Stemacteren is meer dan alleen een leuk stemmetje, het is echt een vorm van acteren

Bij in Nederland opgegroeide twintigers en dertigers zal er ongetwijfeld direct een belletje gaan rinkelen bij het horen van de stem van Sander de Heer aan het begin van de nieuwe aflevering van VPRO Cinema Extra, nu te zien op NPO Start. Is dat niet Meneer Krabs die we horen praten, de gierige en goedlachse restauranteigenaar uit kindertelevisieserie SpongeBob SquarePants?

De Heer, te gast in het programma om te praten over zijn werk als stemacteur, geeft even later in de aflevering zelf de bevestiging, als hij voordoet hoe hij tot dat typerende, bulderende stemgeluid van het personage kwam. Fascinerend is hoe tijdens zijn korte demonstratie plots niet alleen z’n stem verandert, maar zijn hele mimiek. Naar beneden hangende mondhoeken, diep fronsende wenkbrauwen; wild gesticulerend waant De Heer zich even de luidruchtig pratende krab.

Want, zo stelt hij, stemacteren is geen kwestie van alleen maar een leuk stemmetje opzetten, het is echt een vorm van acteren, waarbij de stemacteur zich volledig in zijn personage moet kunnen inleven. ‘De fysionomie van het gezicht van een personage, of bijvoorbeeld een heel grotesk lichaam, dat zijn zaken die het stemgeluid bepalen,’ legt hij uit. ‘Het gaat eigenlijk vrij organisch. Je voelt dat de stem vanzelf ontstaat als je je inbeeldt hoe het personage, met zijn specifieke karakteristieken, zou moeten klinken.’

In zijn dertigjarige carrière werd De Heers stemgeluid gebruikt voor talloze Nederlandse nasynchronisaties van diverse (kinder)films. Hij verleende zijn stem aan De Gelaarsde Kat, sprak teksten in voor verschillende personages in de Kung-Fu Panda-reeks en hij gebruikte zijn eigenzinnige timbre ook voor live-actionfilms, zoals Harry Potter en de Vuurbeker, waarin hij Dwaaloog Dolleman vertolkte.

Degene die hem veelal bijstaat bij de opnames is regisseur Hilde de Mildt, ook te gast in VPRO Cinema Extra. Zij is degene die in contact staat met de studio’s achter de originele, vaak Amerikaanse versie van de films, en is verantwoordelijk voor het maken van de juiste vertaalslag naar het Nederlands. ‘Wij Nederlanders kijken vaak toch anders naar bepaalde dingen dan de Amerikanen, dus is er inhoudelijk soms een andere visie nodig dan in het origineel,’ vertelt De Mildt. ‘Amerikanen houden bijvoorbeeld heel erg van sentiment, dus worden zaken nogal pompeus voorgedragen. Dat moet je in het Nederlands echt niet doen. Je kiest in zo’n geval voor een acteur die wel dat emotionele kan overbrengen, zonder dat het doorschiet in sentimentaliteit.’

In de aflevering is ook te zien hoe De Mildt aanwijzingen geeft aan De Heer tijdens opnames: ‘Mag dit met iets meer warmte?,’ klinkt het. En: ‘Kleine verspreking, die doen we nog een keer.’ Onwillekeurig denk je als kijker bij dit soort beelden aan de snelle opkomst van AI, dat de laatste jaren veel stemacteurs hun baan heeft gekost. Ook in de aflevering wordt het fenomeen besproken. ‘We lopen een beetje achter de feiten aan,’ zegt De Mildt. ‘Er is in Europa nog helemaal geen regelgeving op dat gebied. Stemopnames voor simpel lesmateriaal voor kinderen zullen ongetwijfeld worden vervangen. Toch denk ik dat er voorlopig nog geen AI te pas zal komen aan het overbrengen van emoties.’