Dertig jaar geleden schudden de Deense filmmakers Lars von Trier en Thomas Vinterberg de filmwereld op met het Dogma 95-manifest. Enkele van de beste films die de invloedrijke filmbeweging voortbracht zijn nu opnieuw te zien in de Nederlandse bioscopen.

‘Het is een beetje zoals mannen met een kleine penis die een grote motor kopen om gezien te willen worden.’ Aan het woord is een piepjonge Thomas Vinterberg, die in documentaire The Name of This Film Is Dogme95 (2000) spottend uitlegt hoe twee relatief onbekende Deense filmmakers op het radicale idee kwamen voor Dogma 95.

In deze zogenaamde ‘Kuisheidsgelofte’, die op 13 maart 1995 werd gepubliceerd, stelden hij en collega-filmmaker Lars von Trier tien strikte regels op die voor een puurdere en waarheidsgetrouwere vorm van filmmaken zouden moeten zorgen. Hiermee zou de in hun ogen steeds oppervlakkiger wordende filmkunst kunnen worden gered. De Dogma-regels schreven onder andere voor dat er met de hand gefilmd moest worden, dat kunstlicht en achteraf toegevoegde muziek uit den boze waren en dat er altijd op locatie moest worden gefilmd, zonder rekwisieten.

Beeld uit Festen van Thomas Vinterberg

Filmfamilie

Het deels als een grap bedoelde manifest – ‘de regels stonden er in een half uurtje op’, zou Vinterberg de VPRO Gids in 2015 toevertrouwen in een video-interview groeide uit tot een invloedrijke filmbeweging waar makers uit alle hoeken van de wereld zich bij aansloten. Het resulteerde in een dertigtal rauwe, speelse en veelal provocerende films, gespeend van kunstgrepen en trucage, de volledig leunden op een goed script en sterk acteerwerk. De eerste twee Dogma-film, Festen en The Idiots (beide 1998), gelden inmiddels als moderne klassiekers.

Vinterberg in datzelfde interview: ‘Doordat de camera zo klein was en de microfoons waren verstopt, was de ruimte echt van de acteurs. Op een normale filmset worden zij omringd door lampen, grimeurs, rijdende filmkranen, wat dan ook. De scènes spelen zich daardoor alleen maar af binnen het kader van de camera. In dit geval was het tegenovergesteld: wij filmmakers waren te gast in hun wereld.’

Acteurs kregen daarmee enorm veel vrijheid om te improviseren, wat leidde tot een ‘magische en zeer positieve sfeer’ op de set, aldus actrice Paprika Steen – die in vier Dogma-films speelde – in gesprek met The Guardian. ‘Het voelde als een soort familie.’

In 2005 werd deze ‘filmfamilie’ opgeheven. Von Trier en Vinterberg vonden dat de kracht en vernieuwing van de Dogma-films er na tien jaar wel vanaf was. Het werd te veel een trucje. Bovendien was hun doel, om de filmwereld wakker te schudden, inmiddels ook bereikt.

Dertig jaar na de publicatie van Dogma 95 staat de filmwereld echter weer voor een hoop nieuwe uitdagingen. En daarom is een nieuwe generatie Scandinavische filmmakers opgestaan met Dogma 25: een nieuw manifest, dat werd aangekondigd op het afgelopen filmfestival van Cannes. Wederom wordt gepleit voor een radicaal andere manier van filmmaken, waarbij ditmaal vooral het gebruik van AI en internet uit den boze is. Een miljoenenbudget voor vijf films ligt al klaar. Nu maar hopen dat die net zo prikkelend en gedurfd zijn als hun voorgangers.

Terug in de bioscoop

Vanaf 5 juni zijn vier Dogma-films te zien in de Nederlandse bioscopen:
Festen (1998, regie Thomas Vinterberg)
The Idiots (1998, regie Lars von Trier)
Italian For Beginners (2000, regie Lone Scherfig)
Open Hearts (2002, regie Susanne Bier)

elke vrijdag