Clare Chambers kreeg na twintig jaar schrijverschap eindelijk erkenning

Soms ontdek je zomaar een geweldige schrijver en vraag je je af waarom je die niet al veel eerder hebt ontdekt. Clare Chambers is zo’n ontdekking. Dankzij een of ander algoritme popte haar naam op in een vergelijking met fijne Engelse schrijvers als Barbara Pym, Elizabeth Taylor en Anita Brookner. Chambers’ roman Small Pleasures (2020), in 2022 vertaald als Geluksmomenten, zou zelfs een regelrecht meesterwerkje zijn. Daar bleek geen woord aan gelogen. Sterker nog, haar daaropvolgende boek, Shy Creatures (2024, onlangs in vertaling verschenen als Een vriendschap) was al net zo goed. Hoe was het mogelijk dat Clare Chambers al die tijd onder mijn literaire radar was gebleven?

Ik bleek niet de enige die iets had gemist. Na zes romans en twee boeken voor jongvolwassenen, was ze nog altijd een tamelijk marginale schrijver. Toen haar zevende roman, waar ze vier jaar aan had gewerkt, door haar uitgever werd geweigerd, overwoog ze er maar helemaal mee op te houden. Voor een vrouw van in de vijftig met matige verkoopcijfers leek de kans op een doorbraak nihil. Met de moed der wanhoop besloot ze het nog een laatste keer te proberen. Al twintig jaar liep ze rond met een idee dat ze opdeed dankzij een radiointerview met een journalist die vertelde over de grootste scoop uit haar carrière: een verhaal over een vrouw die medio jaren vijftig claimde een maagdelijke moeder te zijn. Op dat curieuze gegeven is Geluksmomenten, dat zich afspeelt in 1957, gebaseerd. Na een bericht in de North Kent Echo over maagdelijke voortplanting bij sommige diersoorten, krijgt de redactie een briefje van Gretchen Tilbury die schrijft ervan overtuigd te zijn dat er bij de conceptie van haar tienjarige dochter geen man betrokken is geweest. Jean Swinney, de enige vrouw op de redactie, wordt erop afgestuurd. Tot haar verbazing klinkt het verhaal behoorlijk plausibel, want Gretchen lag ten tijde van de vermeende conceptie maandenlang aan bed gekluisterd in een door nonnen bestierde privékliniek. Jean gaat op onderzoek uit en raakt tijdens haar speurtocht niet alleen bevriend met Gretchen maar ook met haar echtgenoot Howard.

Jean is een personage dat je onmiddellijk in je hart sluit. Ze loopt tegen de veertig, ziet er heel gewoontjes uit en heeft hoegenaamd geen ervaring met de liefde, want haar klaagzieke moeder met wie ze samenwoont legt beslag op elke vrije minuut. De huiselijke schermutselingen tussen moeder en dochter zijn van een verrukkelijke Britse kneuterigheid. Gedoe over bloedvlekken in een rok die ‘met de mouw van wat ooit een favoriete nachtjapon was geweest’ worden gebet met spiritus. Moeder die weigert nog naar de kerk te gaan nadat iemand heeft gezegd dat de met verknipte nylonkousen gevulde knuffels die ze als kerstcadeau voor arme kinderen had gebreid niet zo hygiënisch zijn.

De vele sprekende details verraden dat er de nodige research is verricht om de jaren vijftig zo overtuigend tot leven te wekken. Tussen de korsetten, lever met uien en ingeblikte peren door ontspint zich naast die raadselachtige maagdelijke zwangerschap een buitengewoon ontroerend liefdesverhaal tussen twee mensen die zich nooit gehoord en gezien hebben gevoeld, laat staan bemind.

Juist omdat de toon zo licht en droogkomisch is, komt de ontknoping aan alsof iemand met een moker in je maag ramt. Waarna je dringend de behoefte voelt anderen dit boek op te dringen. Dit is zo’n boek dat zijn succes dankt aan enthousiaste lezers die het aan elkaar doorgaven. Zo kreeg Clare Chambers na twintig jaar schrijverschap alsnog de erkenning waarop ze al lang niet meer rekende. Geluksmomenten werd een bestseller en Chambers zette zich aan haar volgende boek.

Shy Creatures (nogal zouteloos vertaald als Een vriendschap) speelt zich af in een psychiatrische instelling in 1964, waar patiënten dankzij nieuwe inzichten niet langer domweg ‘gek’ worden genoemd. Creatief therapeut Helen tekent en schildert met de patiënten, die meestal geen enkel talent hebben maar meedoen in de hoop op een naaktmodel. ‘Het stilleven met eieren en een melkkan had dan ook teleurgestelde reacties uitgelokt.’

Helen heeft al een paar jaar een verhouding met een van de psychiaters: de charismatische Gil met zijn ‘charmant slordige bos haar’, die thuis een vrouw en kinderen heeft. Als hij een melding krijgt over een naakte, verwarde man met een woeste baard die spullen uit het raam gooit, vraagt Gil aan Helen om mee te gaan. De man wordt opgenomen en hoewel hij geen woord zegt, blijkt hij een groot tekentalent te zijn. Wie is deze William, die zijn leven lang opgesloten zat in een verwaarloosde villa bij zijn stokoude tante? Net zoals Jean het raadsel van die maagdelijke moeder wilde oplossen, wil Helen weten waar het misging in het leven van deze ernstig getraumatiseerde figuur.

Ook dit verhaal baseerde Chambers op een historische gebeurtenis: in 1952 werd in Bristol een naakte, verwarde man aangetroffen die decennialang bij een stel oude tantes had gewoond zonder ooit een voet buiten de deur te zetten. Ze verplaatste de gebeurtenissen naar halverwege de jaren zestig omdat de psychiatrie in die tijd een interessante verandering doormaakte. In haar portret van dit ziekenhuis blijft ze ver weg van het clichébeeld van dwangbuizen en platgespoten patiënten, ze maakt er juist een humane, progressieve instelling van.

Helen is, net als Jean, een vrouw zonder gezin. Waar Jean zich opoffert voor haar moeder, worstelt Helen met haar positie als heimelijke geliefde van een getrouwde man. Ze houdt de weekenden vrij voor het geval Gil onverwachts beschikbaar is, en accepteert dat hij een appartement voor haar huurt omdat haar hospita geen herenbezoek toestaat. Dat haar leven om hem draait maakt haar ook eenzaam, want ze durft niemand in vertrouwen te nemen over de situatie.

De sociale mores waar Jean in de jaren vijftig nog aan gebonden is, beginnen halverwege de jaren zestig te verschuiven. Korsetten maken plaats voor minirokken en Helen bakt geen lever met uien, maar bereidt boeuf bourguignon volgens een recept van Elizabeth David. Intussen vindt Gil dat hij het als psychiater aan zijn jeugdige patiënten verplicht is om begrip op te brengen voor ‘een fenomeen als The Beatles’.

Niet alleen de jaren zestig zijn fraai ingekleurd, de jeugd van patiënt William, die zich deels afspeelt op een kostschool in de jaren dertig, is al net zo sterk neergezet. Zo flikt Chambers in deze roman hetzelfde kunstje opnieuw: levensechte personages, een historische setting en een ijzersterke plot, waardoor ook Een vriendschap een pageturner is. Qua sfeer en spanning doen haar boeken denken aan die van Sarah Waters. Dat er hier en daar misschien een los draadje wat al te keurig wordt afgehecht, en dat de research een enkele keer net iets te nadrukkelijk doorschemert, zijn spijkers op laag water waar je gretig overheen leest. Clare Chambers is een schrijver die de potentie heeft om heel veel lezers te veroveren, ze moet alleen nog even ontdekt worden.