Saint Omer van Alice Diop: intrigerend en hypnotiserend

Op een koude novembernacht in 2013 gaat de Senegalese immigrant Fabienne Kabou met haar vijftien maanden oude dochtertje Adélaïde naar de Noord-Franse badplaats Berck-sur-Mer. Nadat ze Ada eerst nog de borst heeft gegeven laat Fabienne haar baby achter op het strand, waar ze uiteindelijk door het wassende water wordt meegenomen. Een dag later wordt Ada’s levenloze lichaampje gevonden door een garnalenvisser.

Drie jaar later staat Fabienne Kabou terecht in het nabijgelegen Saint Omer. Ze ontkent niet dat ze haar baby heeft achtergelaten, maar claimt dat ze behekst was, dat kwade geesten haar lichaam hadden overgenomen.

Het is een openbaar proces en in het publiek zit documentairemaker Alice Diop. Zij is in 1979 geboren in Frankrijk, maar haar ouders komen ook uit Senegal en Diop voelt zich meteen verbonden met Kabou. Ze ziet een film voor zich, maar omdat het al te laat is om een documentaire over de zaak te maken – het proces is al onderweg – besluit ze dat het een fictiefilm moet worden. Haar eerste.

Die film komt er. Begin september 2022 gaat Saint Omer in première op het filmfestival van Venetië. En wint daar maar liefst vijf prijzen, waaronder die voor het beste filmdebuut. De film wordt ook Frankrijks inzending voor de Oscars.

Saint Omer vertelt het verhaal van universiteitsprofessor Rama, die bezig is met een boek over Medea (de mythologische babymoordenaar) en ter inspiratie in Saint Omer het proces tegen de duidelijk op Kabou geïnspireerde Laurence Coly bezoekt. Net als Fabienne heeft Laurence haar dochtertje achtergelaten op het strand, waarna de baby door de zee werd verzwolgen.

Rama is tijdens het proces zwanger van haar eerste kind, maar heeft dat nog niet tegen haar Senegalese moeder durven vertellen. De koele, afstandelijke manier waarop Laurence spreekt – over haar daad, haar liefdeloze relatie met de dertig jaar oudere witte vader van het kind, en haar dominante, afwijzende moeder – heeft een enorme impact op Rama, die steeds onzekerder wordt over haar eigen aanstaande moederschap.

Hoewel we veel tijd in de rechtbank van Saint Omer doorbrengen is deze film geen traditioneel rechtbankdrama. Diop is niet geïnteresseerd in getuigen die op het allerlaatste moment opduiken en de jury een heel andere kant opsturen. Diop is zelfs niet geïnteresseerd in de uiteindelijke uitspraak. Ze laat in de minutenlange shots vooral zien hoe Laurence naar zichzelf kijkt en hoe Rama en Frankrijk naar haar kijken. Ze laat zien hoe complex het leven van een zwarte vrouw in Frankrijk is.

Aanvankelijk dacht Diop bij de rechtszaak van Fabienne Kabou nog dat ze antwoorden zou vinden op vragen waar ze destijds zelf mee worstelde. Maar die antwoorden bleven uit. In interviews bekende ze dat Fabienne een raadsel voor haar bleef. ‘En dat is waarom ik deze film maakte. Juist omdat ik deze vrouw niet begrijp. Ik begreep haar niet tijdens het proces en ik begrijp haar nog steeds niet. En omdat ik haar niet begrijp, word ik gedwongen vragen aan mijzelf te stellen.’ Precies wat haar intrigerende en hypnotiserende film van de kijker verlangt.