Thuisquarantaineblues

Een piepklein venster op een bevreemdende, troostende wereld. Klassieke muziekklanken druppelen een hectische operatiekamer binnen. De Syrische Burgeroorlog is in volle gang. Na elke bomaanslag heerst er paniek in het ondergrondse ziekenhuisje. Gewonden worden binnengedragen en het is alle hens aan dek. Voorafgaand aan zijn ingrepen rommelt chirurg Salim nog even op zijn smartphone. Beelden van een driftig zwaaiende dirigent flitsen voorbij op het schermpje. Zalvende klassieke muziek heeft een rustgevende uitwerking op de patiënten én op het ziekenhuispersoneel. Bewonderenswaardig hoe de chirurg, de vrouwelijke hoofdarts en het personeel de moed erin houden. Zelfs op deze gruwelijke plek is muziek in staat enige verlichting te brengen, hoe kortstondig ook. Het zijn beelden uit de aangrijpende documentaire The Cave (2019), over de heldhaftigheid in een Syrisch ondergronds ziekenhuis (te streamen bij onder meer Ziggo Movies & Series).

De helende werking van klassieke muziek is de afgelopen tijd vaker onderwerp van wetenschappelijk onderzoek geweest – ook in Nederland. Zo zetten de Hanzehogeschool en het Universitair Medisch Centrum Groningen in 2016 een onderzoek op om na te gaan of muziek inderdaad een genezende uitwerking heeft op patiënten.

Ook in deze surrealistische, angstige periode van het coronavirus vallen mensen terug op heilzame klassieke klanken. Alleen blijven concertgangers door de noodzakelijke ingrepen van de overheid tot 1 juni wel verstoken van hun verkwikkende portie livemuziek. Daar valt vanzelfsprekend ook de traditionele passieperiode onder. Het is even niets anders. Gelukkig bieden onlinemuziekdiensten, videokanalen en livestreams in deze ongewisse tijden soelaas voor muziekliefhebbers.

Dat we het dit jaar zonder bezoek aan de Matteüs- en Johannespassie – die normaal gesproken in het hele land worden opgevoerd – moeten stellen, is een groot gemis. Juist nu zouden livevertolkingen van Bachs muziek sprankjes hoop kunnen veroorzaken in de wereld. Ook door het langverwachte Mahler Festival in Concertgebouw Amsterdam gaat voorlopig een streep. Voor liefhebbers van eigentijdse muziek is het afgelaste meerdaagse Arvo Pärt Festival in Muziekgebouw Amsterdam een teleurstelling. De 84-jarige Estse componist Arvo Pärt is bij uitstek een toondichter die met zijn sobere doch extatische muziek de ziel diep weet te raken.

Van klassiek en romantiek is de bemoedigende kracht algemeen bekend. Bach en Mahler zijn elk seizoen alomtegenwoordig. Maar ook steeds meer hedendaagse componisten weten hun luisteraars rechtstreeks in de ziel te raken. Pärt geldt als lichtend voorbeeld.

Wie dieper durft te graven in het muziekrepertoire ontdekt dat er veel troostrijks is gecomponeerd in de afgelopen decennia. Een rondje langs de velden van opbeurende, eigentijdse muziek begint vanzelfsprekend bij Pärt. In de vorig jaar uitgebrachte documentaire Het Pärt gevoel van Paul Hegeman blijkt het Cello Octet Amsterdam een van Pärts favoriete ensembles. De bescheiden componist is verzot op de klank van de cello. ‘Het blijft fascinerend om te zien hoe Pärts klankwereld zoveel mensen raakt,’ vertelt cellist Sanne Bijker van Cello Octet Amsterdam. Pärts muziek is bij uitstek verbindend, ervaart ze. ‘Je raakt de essentie van zijn muziek wanneer je als uitvoerder je ego loslaat, en een en dezelfde hartslag en expressie vindt. Als dan alles samenvalt, is dat een heel spiritueel moment.’

Oost-Europese componisten schuwen gelukzalige klankschoonheid sowieso niet. Van de Let Peteris Vasks tot de vorig jaar overleden Georgische componist Giya Kancheli, hun werk is doordesemd van een tijdloze sereniteit. Muziek die op moeilijke momenten in spiritueel opzicht soelaas kan bieden. Ook de troostrijke muziek van Nederlandse componisten als Simeon ten Holt en Joep Franssens biedt rust en regelmaat in gespannen tijden. Het is hoe dan ook een kalmerend tijdverdrijf om alle verschillende versies van Ten Holts Canto ostinato eens op te speuren via onlinemuziekdiensten en videokanalen.

En soms zit je als componist plotseling de tijdgeest op de hielen. Door het uitbreken van de coronacrisis zag de Nederlandse toondichter Willem Jeths de première van zijn opera Ritratto nét niet doorgaan. Het Opera Forward Festival werd afgeblazen, maar De Nationale Opera kwam op het lumineuze idee om de generale repetitie van de opera in haar geheel te streamen. Deze sprankelende opera – nog te bekijken op het YouTubekanaal van De Nationale Opera – bruist van het leven en is een doeltreffend panacee in tijden van corona.