Schaaksprookje Lang leve de koningin was in 1995 een instant klassieker

Wat mij het meest is bijgebleven uit Lang leve de koningin, is hoe de witte schaakkoningin midden op het zwart-witgeblokte bord tot leven komt. Zodra de achtjarige Sara haar blik op de rug van het schaakstuk richt, draait de elegante koningin met de hoepeljurk en het kastanjerode haar zich met een betoverende beweging naar haar om. Ze werpt Sara een stralend warme, verwelkomende lach toe. Voor het eerst ziet iemand buitenbeentje Sara staan.

Dat die koningin werd gespeeld door niemand minder dan filmster Monique van de Ven, was een van de troeven van het door Esmé Lammers geschreven en geregisseerde speelfilmdebuut. ‘Van de Ven moest het zijn,’ zei Lammers een keer in een interview: ‘Standvastig, warm, ze geeft leiding, heeft humor, is lichtvoetig.’ En ook niet onbelangrijk: ‘Ze heeft sexappeal.’

Lang leve de koningin was bij verschijning in 1995 een instant klassieker. Een schaaksprookje over een meisje dat school verschrikkelijk vindt en niet weet wie haar vader is. Door een bijzonder schaakspel ontdekt ze een wereld die haar fantasie triggert. De geliefde familiefilm, die zelf ook steevast als charmant, eigenzinnig en lichtvoetig wordt omschreven, werd zowel op kinderfilmfestival Cinekid als bij het Gouden Kalveren-gala tot de beste van het jaar uitgeroepen. Opvallend veel vrouwen bleken zich in de achtjarige Sara te herkennen. Het was pas de tweede speelfilm in de Nederlandse filmgeschiedenis met een meisje in de hoofdrol.

Terwijl Sara in de echte wereld als een speurneus aanwijzingen zoekt over wie haar vader is, ontdekt ze het sprookje over de koningin die een spel bedenkt voor haar nukkige koning. Lammers vertelt visueel vlot en behendig hoe de beide werelden zich met elkaar verweven. Niets is aangedikt. Ze vertrouwt op de fantasie van de kijker. Sara is geen kletskontje: een knikje, blik of huppeltje laat zien wat er in haar omgaat. De boodschap dat je alleen iets kunt leren dat je interesseert, spreekt ook uit de speelse manier waarop Lammers de kijker kennis laat maken met de regels van het schaakspel.

Lammers droeg de film op aan haar eigen grootvader, schaakgrootmeester en wereldkampioen Max Euwe. Een inspiratiebron was diens educatieve boekje Oom Jan leert zijn neefje schaken uit 1935. Maar waar in Euwe’s verhaal alleen de mannen schaken, zijn bij Lammers de vrouwen aan zet. De beide koningen? Die kunnen maar één stapje tegelijk maken. En de dames? De koningin straalt: ’Wij mogen zo ver als we willen!’