Niet te missen in de bioscoop: het meesterlijke debuut van Satyajit Ray

Met Pather Panchali (1955) gaf Satyajit Ray een nieuw gezicht aan de Indiase film. Waar de Indiase cinema tot dan toe werd geassocieerd met de uitbundige melodrama’s van Bollywood, filmde Ray op rauwe wijze de schoonheid en tragiek van het alledaagse leven.

Ray, een autodidact, werd geïnspireerd door de Italiaanse neorealistische traditie – met name door Ladri di biciclette van Vittorio De Sica. Met een klein budget, een onervaren crew en amateuracteurs filmde hij op locatie in het landelijke Bengalen. Zo creëerde hij een film die zowel breekbaar als krachtig aanvoelt.

We volgen de jonge Apu, die met zijn familie opgroeit in armoede. Er is geen rechtlijnig plot, eerder een opeenstapeling van momenten: een kind dat voor het eerst een trein ziet, een moeder die haar frustraties inslikt, een familie die met de hand rijst eet. In de hoek van het beeld vinden we dieren die spelen, slapen of eten.

Het zijn niet grote gebaren of dramatische wendingen die de film voortstuwen, maar de verstilde grootsheid van het alledaagse. Zelfs wanneer er wel iets monumentaals plaatsvindt, wordt dat op eenzelfde rustige manier weergegeven. De camera van Ray observeert geduldig, terwijl de muziek van Ravi Shankar het ritme van het leven vangt. Die muziek, die vaak de dialoog vervangt, geeft de film een lyrische, haast poëtische kwaliteit.

Op het filmfestival van Cannes in 1956 won Pather Panchali (Song of the Little Road) de prijs voor ‘beste humanistische document’. Daarmee zette Ray India op de kaart als serieuze speler in de arthousecinema. Regisseurs als Martin Scorsese en Akira Kurosawa roemden zijn werk. En Pather Panchali werd een soort blauwdruk voor langzame cinema over echte mensen.

Met Pather Panchali start Ray zijn bejubelde Apu-trilogie, die gebaseerd is op de gelijknamige roman van Bibhutibhushan Bandopadhyay. Het levensverhaal van Apu wordt voortgezet in Aparajito (1956, ook bekend als The Unvanquished) en Apur Sansar (1959, ook bekend als The World of Apu). In de jaren negentig gingen de originele negatieven van de trilogie verloren door een brand in de opslagplaats in Londen. Met behulp van bewaarde kopieën werden de films in 2015 met de hand hersteld. Door deze restauratie heeft een nieuwe generatie de mogelijkheid om de trilogie te bekijken.

Gelukkig maar, want hoewel Ray losse momenten in de tijd toont, zijn zijn films tijdloos door hun focus op menselijke verhalen en sociale thema’s. Door de nadruk op kleine, maar betekenisvolle momenten, nodigt Pather Panchali de kijker uit om de wereld met andere ogen te bekijken. Voor wie Satyajit Ray nog niet kent, is dit het perfecte beginpunt.