Editor Job ter Burg over het belang van montage in VPRO Cinema Extra

Gedachte-experimentje, laten we het ‘De film van Theseus’ noemen. Stel, je hebt een complete film, maar dan kruipt de maker weer achter de montagetafel, verwijdert scènes, voegt nieuwe toe, verandert de muziek en special-effects. Is het ten slotte nog dezelfde productie?

De Amerikaanse regisseur Zack Snyder zal beweren van niet. Zo’n vijf jaar geleden werkte hij aan de spektakelfilm Justice League, rond DC-superhelden als Batman en Superman. Producent Warner Bros was echter totaal niet te spreken over het eindresultaat en huurde op het laatste moment Avengers-regisseur Joss Whedon in om de film een extreme make-over te geven. De combinatie van Snyders duistere bombast en Whedons luchtige ironie leverde een raar misbaksel op waar eigenlijk niemand gelukkig mee was: de fans niet, de critici niet en de betrokkenen zelf nog het minst.

Nadat Justice League in 2017 flopte, begon het al snel te stormen op internet. De fans kregen er lucht van dat Snyders oorspronkelijke versie nog bestond en begonnen een ongekend felle campagne: #ReleaseTheSnyderCut! En zowaar, Warner gaf uiteindelijk toe en bood Snyder maar liefst zeventig miljoen dollar om zijn editie alsnog te voltooien. Het resultaat, Zack Snyder’s Justice League, kwam onlangs uit op diverse streamingsites en mag de meest rigoureuze director’s cut ooit worden genoemd: twee keer zo lang als het origineel en geheel anders van toon. De reacties zijn iets positiever dan in 2017, maar over één aspect zijn alle critici het wel eens: Snyder weet geen maat te houden. Had het vier uur durende geweldsfestijn echt geen halfuurtje korter gekund?

De cineast lijkt niet goed bestand tegen wat we maar ‘het gevaar van de montagekamer’ zullen noemen: te veel materiaal, te veel tijd, te veel mogelijkheden. Niet toevallig maakte Snyder van al zijn eerdere films ook al uitgerekte director’s cuts. Waarmee hij zich plaatst in de traditie van collega’s als Francis Ford Coppola en Ridley Scott, die ook almaar nieuwe versies blijven uitbrengen van hun films. De studio’s vinden zulk doorgeslagen perfectionisme meestal wel best – voor elke nieuwe ‘cut’ kunnen weer kaartjes worden verkocht.

Zijn er ook Nederlandse voorbeelden van het fenomeen? Zeker. Anderhalf jaar geleden verscheen Grimm re-edit van Alex van Warmerdam. De regisseur was al jaren ontevreden over zijn Hans en Grietje-pastiche Grimm uit 2003, en besloot ten slotte de montagekamer weer in te duiken voor een grondige renovatie. Met een beter, serieuzer en vooral veel strakkere film als gevolg. In interviews schreef Van Warmerdam het succes vooral toe aan Job ter Burg, zijn vaste editor sinds De laatste dagen van Emma Blank (2009). Ter Burg had hem onder meer geholpen dertien minuten uit het origineel te slopen. Je zou Zack Snyder zo’n editor toewensen.

Deze keer een special over montage in VPRO Cinema Extra. Presentator Noa Johannes praat met Job ter Burg – die ook veel samenwerkt met Paul Verhoeven en Martin Koolhoven – en opkomend talent Mieneke Kramer. Na afloop wordt Van Warmerdams Borgman vertoond.