Martin Koolhoven presenteert zes genrefilms van jonge makers

Het is 2019 als het eerste seizoen van de tv-serie De kijk van Koolhoven – waarin filmmaker Martin Koolhoven (Oorlogswinter, Brimstone) gepassioneerd zijn favoriete genrefilms bespreekt – een ongewoon groot succes blijkt.

Succes dat wel gebruikt moest worden, zo legt Koolhoven begin januari uit in een koffiebar aan de Overtoom. ‘We hadden, zoals dat zo mooi heet, momentum. Dus samen met eindredacteur David Kleijwegt dachten we na over hoe we dat het beste konden inzetten. Genrefilms zijn in Nederland nooit echt van de grond gekomen. Dat is een bekend stokpaardje van mij, maar ik stoorde me ook al jaren aan de talentontwikkeling bij de Nederlandse omroepen.’

Daarom zette Koolhoven op een A4’tje uiteen hoe dat laatste volgens hem beter kon. Zo kwam hij uiteindelijk terecht bij Suzanne Kunzeler van de NPO. ‘Ik geloof dat ze officieel netmanager was of zoiets, maar eigenlijk was ze gewoon de koningin van het drama. Als zij iets niet zag zitten dan kon je het wel vergeten. Dus ik doe daar mijn verhaal, dat ik het niet goed vind gaan, waarop zij zegt: “Dat is mooi, want we hebben net besloten dat we het helemaal anders gaan doen.” Ze vertelde me wat hun nieuwe plannen waren en die vond ik eigenlijk nog veel erger. Er werd veel te veel uitgegaan van wat men op televisie wil zien, ik vond het geen cinema. Ze wilde weten hoe het volgens mij dan wel moest. Nou, als je talent wilt ontwikkelen dan moet je dat talent ook centraal stellen. Niet de wensen van de omroep. Ik zei, en ik blufte natuurlijk een beetje: als je nieuwe makers centraal stelt en je laat ze allemaal een genrefilm maken, trek je zeker meer kijkers. En wonder boven wonder zei ze meteen: “Ja, doe maar.”’

Hoe heb jij die talenten gevonden?
Koolhoven: ‘Ik vroeg iedereen in Nederland die er verstand van had om met een lijstje namen te komen van makers die nog geen lange speelfilm of grote serie hadden gemaakt. Dat leverde zo’n honderd namen op. Samen met mijn producent, Els Vandevorst, ben ik hun werk gaan bekijken. Die honderd namen brachten we zo terug tot een stuk of vijftien, en met hen heb ik vervolgens gesprekken gevoerd.’

Wat zocht je in die gesprekken?
‘Of ze echte auteurs waren, sterke persoonlijkheden met eigen ideeën. Je wil toch kijken waar het vuur is. En of ze een beetje affiniteit hadden met genrefilms, want die vind ik nu eenmaal leuk. Van die vijftien bleven er uiteindelijk zes over en daarna zijn we pas over concrete ideeën gaan praten. Het was trouwens niet mijn idee om de serie Koolhoven presenteert te gaan noemen, dat verzon David, maar Suzanne vond het een goed idee. Ik vond het een beetje megalomaan klinken, maar het gaf me wel een mandaat natuurlijk. Dat ik gewoon kon zeggen: dit zijn ze. Dit zijn de films die ik presenteer.’

Voor de duidelijkheid: wat is precies een genrefilm?
‘Dat is nog een hele discussie. Want je hebt wel genrefilms, maar niet elk filmgenre wordt gerekend tot de genrefilms. Denk bijvoorbeeld aan romcoms. Sciencefiction, westerns, horror – dat zijn allemaal weer wel genrefilms. Ik vind het lastig om het precies te formuleren, maar tegen de zes zei ik altijd dat een film vanzelf een genrefilm wordt als hij spannend is.’

Genrefilms hebben vaak een slechte naam, alsof ze inferieur zijn aan drama.
‘Als je naar de selectie in Cannes kijkt zitten er altijd wel een stuk of vier, vijf genrefilms tussen en dat zijn vaak de beste. Door de Nederlandse fondsen en omroepen worden die helaas bijna niet gemaakt, precies vanwege wat jij net zei. Omdat ze maar net boven porno staan.’

Wat is het fijne van genrefilms voor een maker?
‘Dat ze aan bepaalde conventies voldoen. Volg je die, dan heb je al een genrefilm gemaakt. En wijk je daar iets vanaf, dan ben je ook nog origineel. Bovendien is genre ideaal om dingen veel scherper te laten zien. Daarom zijn genrefilms ook altijd barometers van de tijd waarin ze worden gemaakt. Omdat ze spannend of eng zijn, zijn mensen bereid veel meer van de harde werkelijkheid te slikken.’

En de nadelen?
‘Origineel zijn om het origineel zijn. Dat je breekt met conventies of verschillende genres door elkaar gooit, zodat het onverkoopbaar wordt. Dat laatste vind ik overigens heel interessant, maar je kan het ook verkeerd doen. Dat je bepaalde verwachtingen creëert en daar dan expres van afwijkt. In een western laat je bijvoorbeeld steeds twee mensen om elkaar heen draaien, maar vervolgens sluit je dit dan niet af met een duel. Zo van: ik ga origineel zijn en geen duel laten zien, maar ik laat iemand ineens voor een trein lopen. Dat is een hopeloos idee, want ik wacht gewoon op dat duel. Nog een nadeel: als je te goed bent in genrefilms kan het ook een keurslijf worden. Niets is zo beperkend als succes. Hitchcock heeft ook weleens geprobeerd iets anders te maken dan suspense, maar niemand wilde zijn romantische films of komedies zien.’

Hoe was de samenwerking met de zes?
‘Met de een werkte ik wat nauwer samen dan met de ander. Kijk, onderdeel van het plan was ook dat ze uiteindelijk alles zelf konden bepalen, maar ik had natuurlijk wel opmerkingen. Soms knetterde het een beetje en dat is prima. Wat me al opviel bij de eerste gesprekken was dat ze allemaal het idee hadden dat ze iets werd opgelegd door het Nederlandse filmbeleid. Dat ze nu vol voor hun eigen ideeën konden gaan, ervoeren ze dan ook als heel bevrijdend. Ik heb dat misnoegen over het filmbeleid overigens ook bij eerdere generaties gezien. Ik noem dat altijd een vorm van hospitalisatie. Ken je dat begrip? Daar heb ik mijn eindscriptie over geschreven toen ik nog welzijnswerker was. Hospitalisatie is wanneer mensen in een ziekenhuis zich gaan gedragen zoals dat volgens hen verwacht wordt door de verpleging. Ik loop nu al een jaar of dertig mee en wat ik nu ga zeggen klinkt misschien wat cynisch, maar in die tijd heb ik verschillende generaties filmmakers voorbij zien komen van wie ik dacht: die gaan het helemaal anders doen. Maar uiteindelijk hebben ook zij zich naar het Nederlandse filmbeleid gevoegd.’

Hebben de zes jou nog iets kunnen leren?
‘Zeker. Ik ben echt onder de indruk van wat ze allemaal kunnen. En durven. Iemand als Didier [Konings, van Witte wieven, red.] is een groot visueel talent. Hij komt uit de visual-effects-hoek en wat hij heeft gemaakt ziet er veel beter uit dan je zou verwachten op basis van de kosten. En dat doet hij allemaal zelf. Of iemand als Gonzalo [Fernandez Carmona, red.]. Die maakte voor Venus nog een paar shots in de tram. Zelf, met een goedkope camera. Ik zou zoiets nooit doen. Maar hij had iets van: “Ach, dat trekken we later wel recht. Ik zorg wel dat het matcht met de rest.” En ook de muziek maakte hij zelf, net als Mila van der Linden. Het zijn allemaal echt multitalenten. Daar heb ik met veel bewondering naar gekeken. Vergeleken met hen ben ik toch echt de oude garde.’