Asghar Farhadi over A Hero: 'Kan zo’n simpel mens überhaupt wel bestaan?'

In 2012 krijgt Iran zijn allereerste Oscar. Voor A Separation, een fantastisch familiedrama over het ongelukkig getrouwde stel Nader en Simin. De werkende, hoogopgeleide Simin wil weg uit Iran om elders een nieuw leven te beginnen, terwijl Nader thuis wil blijven om voor zijn dementerende vader te zorgen. Wat uiteindelijk zal leiden tot de scheiding uit de titel.

Vijf jaar later krijgt Iran een tweede Oscar. Voor The Salesman. Alweer een fantastisch familiedrama, nu over het gelukkig getrouwde stel Rana en Emad. Omdat hun flat op instorten staat verhuist het echtpaar in allerijl naar een nieuw appartement. Daar woonde eerst een prostituee, maar dat wordt ze niet verteld. Wat grote gevolgen zal hebben voor Rana, Emad en het leven dat ze samen hadden.

Regisseur van beide films is Asghar Farhadi (1972), van wie vorig jaar op het festival van Cannes A Hero in première ging. A Hero is niet Irans derde Oscar geworden, ook al had Iran de film wel naar voren geschoven als hun kandidaat. Wellicht meenden de leden van de Academy dat Iran en/of Farhadi al genoeg Oscars hadden gekregen de afgelopen jaren. Aan de kwaliteit van de film kan het in ieder geval niet gelegen hebben, want A Hero is net zo scherp, meeslepend en confronterend als zijn twee voorgangers.

In het interview met Farhadi destijds voor A Separation vertelde ik de regisseur dat tijdens het kijken naar de film mijn sympathie voor Nader en Simin steeds wisselde. Waarop hij toen het volgende, fraaie antwoord gaf: ‘In al mijn films heb ik nog nooit één eenduidig personage gehad. Je kunt zeggen dat in klassieke tragedies de strijd gaat tussen goed en kwaad, in een moderne tragedie gaat de strijd tussen goed en goed.’

Beter kan je zijn films niet omschrijven. Farhadi maakt tragedies over de strijd tussen goed en goed.

In A Hero volgen we de vroege veertiger Rahim, die in de gevangenis zit omdat hij een schuld niet kan aflossen aan de broer van zijn ex. Wanneer zijn nieuwe vriendin een tas vol gouden munten vindt lijkt er een uitweg gevonden, maar niets gaat vanzelf in de films van Farhadi. Helemaal niet als Rahim wroeging krijgt en op zoek gaat naar de rechtmatige eigenaar van de tas. De media gaan zich ermee bemoeien, Rahim wordt op het schild gehesen als held, maar vertelt onderweg zoveel leugentjes om bestwil dat het een kwestie van tijd is dat hij weer van dat schild wordt afgekegeld.

De titel is uiteraard ironisch, want Rahim is zeker geen held, net zomin als zijn schuldeiser een schurk is. Farhadi wil vooral laten zien hoe ook goedbedoelende mensen er een enorme puinhoop van kunnen maken. Ook in A Hero gaat de strijd weer tussen goed en goed. Vorig jaar spraken we, in Cannes, met Farhadi.

In het begin van de film heeft Rahim nog een optimistische glimlach op zijn gezicht, die verdwijnt echter langzaam maar zeker. Stond die glimlach al in het script?
Ashgar Farhadi: ‘Nee, dat hebben we besloten tijdens de repetities. Normaal repeteer ik een maand of drie met mijn acteurs, maar nu hadden we vanwege de pandemie veel langer de tijd. En tijdens die repetities kwamen we op de glimlach. Omdat we hadden besloten dat Rahim een simpel en optimistisch mens moest zijn. Misschien wat al te optimistisch soms, maar daarom nog geen idioot. Wat altijd het gevaar is als je iemand een al te optimistisch karakter geeft. Gedurende de film zie je hoe zijn glimlach eerst verandert in een grimas, tot hij inderdaad helemaal verdwijnt. Maar aan het eind keert zijn glimlach toch weer terug.’

In de film zegt iemand dat Rahim of heel naïef is of juist heel slim. Die twijfel bestond bij mij ook. Maar als ik u beluister is Rahim vooral naïef.
‘Ik heb die vraag wel vaker gekregen vandaag en ik vind dat heel interessant. Blijkbaar leven we in een maatschappij die zo complex is, dat we niet meer kunnen geloven dat iemand nog simpel en oprecht kan zijn. Dat vinden we blijkbaar gelijk verdacht.’

Ik wil ook graag geloven dat Rahim oprecht is, maar het is alsof de film de mogelijkheid open laat dat hij donders goed weet wat hij doet.
‘Dat klopt. Het verhaal is zo dat er ruimte is voor die argwaan. Kan zo’n simpel mens überhaupt wel bestaan? Dat roep ik expres op, want ik wil dat de kijker zich gaat afvragen waar zijn argwaan vandaan komt. Wat heeft Rahim gedaan dat je zijn handelen al bij voorbaat verdacht vindt? Dat heeft volgens mij alles te maken met de wereld waarin we nu leven, waarin alles verdacht is. De mensen van nu willen dolgraag helden, maar eisen tegelijkertijd dat die helden perfect zijn. Het is alsof ze wachten op een fout. En echt iedereen maakt fouten. Dus zodra die fout gemaakt is, wordt de held van zijn voetstuk gestoten.’

In al uw films zoomt u in op morele dilemma’s en de fouten die dan gemaakt worden. Waarom is dat zo’n belangrijk thema voor u?
‘Dat leeft blijkbaar ergens in mijn onderbewuste. Ik heb geen idee waar het vandaan komt. Maar ik vind het heel interessant om te onderzoeken hoe het komt dat we in een wereld leven waarin mensen, ook als ze het goede voorhebben, toch in onmogelijke omstandigheden terechtkomen.’

In A Hero draait alles om de reputatie van Rahim, die eerst een held wordt op sociale media en vervolgens die status weer dreigt te verliezen. Bent u wel eens bang om uw eigen reputatie?
‘Nee, daar maak ik mij geen zorgen om. Ik ben opgegroeid in Iran, waar reputatie inderdaad een heel belangrijke rol speelt, maar daar ben ik inmiddels wel aan gewend. Ik zie het juist als een groot gevaar wanneer je je leven aanpast aan het beeld dat anderen van je gecreëerd hebben. Want zo zal je uiteindelijk jezelf en je persoonlijke vrijheid verliezen.’

In 2012, het jaar waarin u met A Separation een Oscar won, werd u door Time Magazine uitgeroepen tot een van de honderd belangrijkste mensen op aarde. Was dat een beetje zoals het certificaat dat Rahim in de film van een liefdadigheidsinstelling krijgt?
(Lachend) ‘Ja precies, sinds die top honderd hebben mensen heel andere verwachtingen van mij gekregen. Ik word regelmatig benaderd door mensen die vragen of ik bepaalde onderwerpen wil aankaarten. Maar ik ben een filmmaker die om de twee of drie jaar een film van twee à drie uur kan maken. Ik kaart alleen mijn eigen onderwerpen aan. Dat is alles wat ik doe en alles wat ik kan.’