zondagetalage

‘Ondanks alles [geloof] ik nog steeds aan de innerlijke goedheid van de mensen.’ Het is verreweg de bekendste zin uit Het Achterhuis. Het is ook de slotzin van het Broadway-toneelstuk uit 1955 dat het dagboek van Anne Frank bekend maakte in Amerika. Tegelijk is het een problematische zin. ‘Ja, dat kon ze zeggen toen ze nog in hiding was,’ zo verzekerde Auschwitzoverlevende Eva Schloss me ooit in een interview. Het optimisme dat Anne Frank erin uitdrukte kwam volgens Schloss voort uit de nog betrekkelijk prettige omstandigheden waarin ze haar dagboek schreef: in het Achterhuis aan de Prinsengracht, waar ze een eerste liefde beleefde en Dickens-boeken las met haar vader. Schloss: ‘Na Auschwitz zou ze dit zeker niet hebben gezegd, daar ben ik van overtuigd.’

Bovendien, wie Het Achterhuis leest, ziet dat de zin niet representatief is voor het denken van Anne Frank. De allerlaatste zinnen van haar dagboek weerspiegelen haar gedachten beter: ‘Dan word ik eerst snibbig, dan verdrietig, en ten slotte draai ik m’n hart weer om, draai het slechte naar buiten, het goede naar binnen, en zoek aldoor naar een middel om te worden, zoals ik zo erg graag zou willen zijn en zoals ik zou kunnen zijn, als… er geen andere mensen in de wereld zouden wonen.’

Waarom klampen lezers zich dan juist vast aan die hoopvolle zin, terwijl ze weten hoe het met Anne Frank is afgelopen? Je zou daar, met enig cynisme, onwil aan kunnen aflezen om de gruwelen van de Holocaust werkelijk onder ogen te zien. Dat idee is vaak geopperd ter verklaring van de bekendheid van juist Anne Franks ooggetuigenverslag, die zover uitstijgt boven andere ooggetuigenverslagen van Holocaustslachtoffers. Frank getuigt immers niet van de gruwelen van de gaskamers. Een andere verklaring opperde Auschwitzoverlevende en schrijver Primo Levi: ‘Als we het leed van alle mensen moesten en konden meelijden, zouden we niet kunnen leven.’ Niet onwil, maar menselijk onvermogen dus.

Te gast over Het Achterhuis, en de vele vragen die dit dagboek oproept, is Roxane van Iperen, auteur van ’t Hooge nest. Daarin verhaalt zij de geschiedenis van de twee Joodse zussen Brilleslijper. Zij verschaften ons na de oorlog een beeld van hoe het Anne Frank verging na het dagboek; uiteindelijk zouden ze Anne Frank in Bergen-Belsen in een massagraf begraven.