woensdagetalage

Het slot van een langzaam deel leent zich bij uitstek voor een gevoelige vertraging. Een componist kan dat met allerlei termen aangeven. Gangbaar zijn ritenuto en ritardando. Het betekent 'inhouden' en 'vertragen', wat niet precies hetzelfde is, maar wel ongeveer op hetzelfde neerkomt. Het verschil valt helemaal weg als de componist zijn wens afkort met rit. in plaats van riten. en ritard. Kennelijk vertrouwt hij er dan op dat muzikanten begrijpen wat de bedoeling is.

Een muzikant vertraagt ook wel als het niet voorgeschreven staat, want dat geeft een afgerond gevoel aan een mooie melodie. Waar wel, niet, veel of weing vertraagd wordt is een kwestie van smaak en goede zeden. Elke kans grijpen leidt tot een lijzige uitvoering. En vertragen terwijl de collega's nog van alles te doen hebben leidt tot problemen. Het is dan alsof je bij toerbeurt een zware kar trekt en het gevaarte eerst wordt stilgezet voor het touw van hand naar hand gaat.

In het langzame deel van het Eerste Vioolconcert van Max Bruch krijgt de solist alle gelegenheid om zijn hart uit te storten. De zangerige, oprecht sentimentele muziek zit vol momenten waarop een vertraging zou passen. Aan het eind van frases, op extra mooie tonen, bij herhalingen van een motief. Maar Bruch schreef het slechts twee keer voor. Over de tweede keer bestaat een briefwisseling tussen Bruch en de violist Joseph Joachim.

Joachim had het gevoel dat daar een maat ontbrak. Kennelijk vond hij de vertraging te kort of te abrupt. Daarom frutselde hij er een extra maat bij door alle tonen twee keer zo lang te laten duren. Tevreden met zijn oplossing was hij niet, maar iets beters kon hij niet bedenken. Bruch schreef terug dat de 'rit. maat' inderdaad een vreemd geval was. Maar hij vond het een goedkoop effect om de vertraging over twee maten uit te smeren. Hij besloot om haar een enkele tel eerder te laten beginnen. Probleem opgelost.

Bruch en Joachim hechtten aan zulke nuances. Mag een solist daarom nergens anders vertragen? Vanmiddag is op NPO Klassiek te horen hoe violiste María Dueñas erover denkt.