Vechten tegen de monocultuur 

Een kleine domper op de burelen van festival Le Guess Who? De bekende experimentele Amerikaanse bands Animal Collective en Low laten weten toch niet naar Utrecht te kunnen komen. De eerste door de nasleep van corona, de andere vanwege persoonlijke omstandigheden. Zuur natuurlijk, zegt artistiek directeur Bob van Heur (43), beide acts had hij héél graag gehad. Maar het hoort erbij, zeker in deze tijd. 

Op een drukke dag werken er gerust twintig medewerkers in het nieuwe kantoor aan De Helling, schuin tegenover de gelijknamige popzaal. Vandaag is het relatief rustig. Een paar weken voor het festival hangt er de gebruikelijke spanning: gaat het goed komen met de visa van alle artiesten, die van heinde en verre worden ingevlogen?

Het is een beetje uit de klauwen gelopen met het festival dat zijn vijftiende jaargang beleeft. Wie het programma grondig wil bestuderen is wel een paar uurtjes zoet. Het duizelt, niet alleen door de vele onbekende namen of de vaak hallucinante muziek, ook door alle genres. Het is veel, héél veel. Le Guess Who? (LGW voor intimi) is waarschijnlijk het enige festival ter wereld waar je kunt zappen van Arabische bedoeïenenmuziek naar snoeiharde breakcore, van Afrikaanse punk naar klassiek. Een dj op LGW komt bij voorkeur niet uit Detroit, Berlijn of Londen, maar uit Kampala, Bogotá of Kinshasa. 

Het festival werd vernoemd naar de Canadese rockband The Guess Who (bekend van de kraker ‘American Woman’) en begon in 2007 als festivalletje voor alternatieve Canadese muziek in het oude Tivoli. Aan de basis stonden twee Limburgse jeugdvrienden: Bob van Heur, destijds boeker, en Johan Gijsen, programmeur bij Tivoli. Gijsen nam eerder dit jaar afscheid als algemeen directeur. ‘Onze missie is altijd onveranderd gebleven,’ zegt Van Heur. ‘De monocultuur doorbreken met niet-gehoorde muziek.’ 

Veel muziek is niet-westers, want die hoor je nauwelijks, zegt Jacob Hagelaars (34), sinds tien jaar programmeur bij het Utrechtse festival. ‘Amerika en Groot-Brittannië geven de toon aan, al het andere is bijna automatisch ondervertegenwoordigd. Er zijn heel veel muzikanten die geen stem krijgen.’ 

Je zou Le Guess Who? het ultieme moderne ‘wereldmuziekfestival’ kunnen noemen, maar die term is volgens de heren volstrekt achterhaald: ooit bedacht door de westerse industrie om alle niet-westerse muziek in een hokje te proppen. Van Heur: ‘Als je muziek bestempelt als werelds of exotisch kijk je er met een kolonialistische blik naar. Alle muziek is eigenlijk lokale muziek, of die nu uit Rwanda, Pakistan of Lombok in Utrecht afkomstig is.’

het artikel gaat verder onder dit kader

Wat is de gemene deler op zijn festival? ‘Het is vrij schurend allemaal, en urgent. Vinden wij.’ Mensen mogen het mooi of verschrikkelijk vinden, vult Hagelaars aan. ‘Zolang het maar indruk maakt.’ Hoewel LGW traditiegetrouw nauwelijks headliners kent, is het evenement al jaren ongekend populair. De weekendtickets voor de komende editie zijn al maanden uitverkocht. Hagelaars: ‘We zijn geen Pinkpop, waarbij iedereen eerst afwacht wat de afsluiters zijn. Mensen komen juist voor het onbekende.’ Van Heur: ‘Iemand zei laatst: “Geweldige line-up weer. Ik ken niemand!” Dan verkeer je als festival wel in een gelukzalige positie. Natuurlijk maakt het uit hoe we alles inrichten en schuiven met blokken en tijden. Ik weet inmiddels dat het werkt als ik een bepaalde act op een bepaalde tijd in een grote zaal neerzet waar op dat moment duizend man staan. Ook al kent niemand die act. Ik noem mezelf wel eens beroepsmanipulator, haha. Dat moet je maar niet opschrijven.’ 

Schoolvoorbeeld van een LGW-act is het Soedanese Noori & His Dorpa Band. Van Heur: ‘Die wilden we heel graag hebben, want ze hebben een kneitergoeie plaat gemaakt, daar begint het meestal mee.’ Een ander criterium: hebben ze een verhaal te vertellen? Ook dat is zeker het geval bij Noori. Hagelaars: ‘Ze behoren tot de onderdrukte Bedzjaminderheid, waarvan niet eerder muziek is uitgekomen. Het is ook de eerste Soedanese act die sinds de jaren negentig in Nederland optreedt. We zijn geen politiek festival, maar willen wel bewustzijn creëren.’ 

Het ‘graafwerk’ van de programmeur valt niet te onderschatten, zegt Hagelaars. ‘We kwamen via het Amsterdams Andalusisch Orkest op het spoor van Lole Montoya, een vergeten Spaanse flamencolegende uit de jaren zeventig. Dan ga je zoeken. Dat soort artiesten heeft vaak geen website of manager en staat niet op Spotify. Uiteindelijk kregen we het telefoonnummer van een neef en kwamen we bij haar uit. Dan ben je dus een paar maanden verder voordat je überhaupt contact hebt en kunt vragen of ze wil optreden.’ 

Zo zijn in de loop der jaren veel ‘vergeten’ oudere artiesten naar LGW gelokt. Zoals de Amerikaanse jazzzangeres Annette Peacock, Asha Puthli uit India, de Turkse protestzangeres Selda, de Braziliaanse samba-artiest Elza Soares en de Irakese Farida, die nota bene gewoon in Overvecht bleek te wonen. En deze editie de 78-jarige Algerijnse Cheikha Rabia. Het helpt wel, zegt Van Heur, dat ze ‘een enorme drive hebben om te drammen’. ‘Pianist Abdullah Ibrahim uit Zuid-Afrika, 88 jaar en vroeger erg bekend als Dollar Brand, wilden we heel graag hebben. Het heeft lang geduurd hem te overtuigen. Die wil niet op een popfestival, alleen op een jazzfestival. Uiteindelijk hebben we hem alle jazznamen doorgegeven die hier gestaan hebben, toen was hij overtuigd.’ Ook jazz hoort bij LGW, zegt Hagelaars. ‘Han Bennink zei toen hij hier stond: “In jaren niet zo’n jong publiek gehad!”’

Aan het einde van het gesprek veert Bob van Heur ineens op. Er is een verlossend appje binnengekomen op z’n telefoon. ‘Het Ano Nobo Quartet uit Kaapverdië kan komen. De visa zijn rond!’