In de aap gelogeerd

In 2020 mochten Willibrord Frequin, Gerard Cox, Peter Faber en Barrie Stevens met Katja Schuurman naar Brazilië voor Beter laat dan nooit, een programma van RTL 4. Op zeker moment ging het gezelschap te water om in de Amazone met roze dolfijnen te zwemmen. ‘Het is een hele bijzondere ervaring als je daar tussen die dolfijnen bent die de hele tijd om je heen zwemmen en dan aan je zitten,’ aldus Frequin. ‘Een soort familiegevoel kreeg ik, ja prachtig!’. Bekijk het fragment op Facebook.

Dierenbeschermingsorganisatie World Animal Protection vond het niet zo prachtig. Die deed recent een oproep aan televisiemakers om wilde dieren niet langer in te zetten als entertainment. In opdracht van de organisatie onderzocht adviesbureau Berenschot hoe vaak er tussen 2016 en 2021 wilde dieren te zien waren in tv-programma’s, commercials, videoclips en YouTubefilmpjes. Daar rolde een lijst uit van 56 titels waarin van alles voorbij kwam. In Temptation Island werden aapjes gevoerd, in Dance Dance Dance danste Toprak Yalçiner met een gele slang om haar nek en in Boer zoekt vrouw gingen boer Wim en zijn vijf vrouwen zwemmen met zeeleeuwen.

En dan hebben we het nog niet gehad over de flamingo in de video voor ‘Givenchy Bag’ van Ronnie Flex en de lijger van Memphis Depay. Deze kruising tussen een leeuw en een tijger was onder meer te zien in zijn videoclip ‘Dubai Freestyle’. Daarin banjert Memphis niet alleen in een merkwaardig oranje gewaad en op zilveren patta’s door de woestijn van Dubai, hij zit ook heel cool te ontbijten met zijn lijgerwelpje. Dat zal inmiddels wel niet meer op Memphis’ glazen ontbijttafel liggen, want kleine lijgertjes worden groot.

David van Gennep, directeur van Stichting Aap, een dierenwelzijnsorganisatie die ook opvang verzorgt, ziet dit patsergedrag met lede ogen aan. ‘Veel van die dieren werken nog wel mee als ze jong zijn, dan is het makkelijk om zo’n lijger over je schouder te gooien. Maar dat hetzelfde dier een paar jaar later in een achenebbisj dierentuin de hongerdood sterft, zie je niet.’

Dennis Vink, woordvoerder van World Animal Protection, was ook niet blij met die lijger. ‘Mensen die Memphis Depay als idool zien, worden zo aangemoedigd om ook de interactie met wilde dieren op te zoeken of ze zelf als huisdier te gaan houden. Zo wordt de exotische huisdierenhandel in stand gehouden en daar moeten we nou juist vanaf.’

Kijkers van Lubachs Avondshow zagen onlangs nog dat het in Nederland niet gauw te gek is op dit gebied. Omdat het aan heldere wetgeving ontbreekt, mag elke halvegare ongestraft de gekste dieren houden.

‘In mijn jeugd had je een politieserie, Baretta, met een kaketoe,’ zegt Van Gennep. ‘En je had Lassie, Flipper en Daktari. Films en series leidden ook toen al tot rages. Lassiehonden, dalmatiërs en kaketoes waren heel populair, maar de beïnvloedingsmodellen zijn sindsdien wel erg veranderd. Influencers zijn veel grotere idolen dan de acteurs in Lassie en Flipper vroeger waren. Dat is het vervelende van sociale media, er is geen enkel corrigerend systeem. Kijk naar Wildebras: die man spoort niet, maar hij wordt wel door honderdduizenden jongeren gevolgd en er zijn altijd een paar gekken die zijn gedrag kopiëren.’

Wildebras is influencer Gabs Wildebras. Hij kwam ook voorbij in het item van Lubach. Een ontwapenende jongen uit Rotterdam die het in zijn jeugd niet cadeau heeft gekregen, of, zoals hij het zelf uitdrukt: ‘Ik kom van de bodem.’ Met zijn Rotterdampas ging hij als jongetje eindeloos vaak naar Blijdorp, waar hij alle bordjes las en een grote dierenliefde ontwikkelde. Voor YouTube en Instagram maakt hij omstreden filmpjes over zijn menagerie. Lange tijd ging hij er prat op 21 dieren in huis te hebben, waaronder een geitje, een woestijnvos en een civetkat.

Wildebras is de nachtmerrie van dierenbeschermers, maar op zijn eigen onconventionele manier lijkt hij wel degelijk goede bedoelingen te hebben. Zo zie je hem in de Makro een kreeft met vastgebonden scharen uit het aquarium halen (‘Kijk hier, deze strijders zitten hier allemaal locked up. Ze hebben detentieschade, maar is geen stress’) en afrekenen (‘Jullie zien strijders, 68 euro’) om hem vervolgens vrij te laten in de Noordzee (Bekijk het filmpje op Instagram). In andere filmpjes gaat hij met een uiltje op zijn arm naar McDonald’s en laat hij zijn gans uit. Maar hij post ook foto’s en filmpjes van bedreigde koala’s, de uitgestorven witte neushoorn en giraffen die door ernstige droogte in Kenia het loodje hebben gelegd.

We willen Wildebras de kans geven uit te leggen waarom hij zo graag wilde dieren om zich heen verzamelt, maar zijn manager Luciano vertelt dat zijn cliënt juist probeert af te komen van zijn imago als dierenverzamelaar. Hij houdt lang niet meer zo veel dieren in huis als voorheen en zorgt juist dat ze goeie opvang krijgen. Na een paar dagen bedenktijd besluit Wildebras uit angst voor negatieve publiciteit niet mee te werken aan dit verhaal. Ook ecoloog en reptielenexpert Sterrin Smalbrugge, die voor Videoland het programma Reptielengek maakt, ziet bij nader inzien af van medewerking. Ze is geschrokken van de manier waarop in dit onderzoek alles op één hoop wordt gegooid. ‘Hiertegen kan je je niet verweren.’

De dierfluencer die op de lijst van World Animal Protection veruit het meest voorkomt, is Freek Vonk. Van alle geturfde programma’s waarin wilde dieren werden getoond, zijn er tien van hem. Freeks wilde wereld, Freek tegen de stropers, Freeks Jungle School, Freek in DWDD University, maar ook Freek aan de talkshowtafel van Humberto Tan, waar hij een matamataschildpad liet zien.

Dennis Vink: ‘Ik ben ook bioloog, ik heb nog colleges bij Freek gevolgd en ik heb veel bewondering voor wat hij doet. Ik woon in Rotterdam, waar veel kinderen nauwelijks in aanraking komen met natuur, dus over de programma’s waarvoor hij de natuur ingaat, zijn wij heel enthousiast. Waar we niet enthousiast over zijn, is de interactie die hij aangaat met de dieren. Een dier uit zijn grot tevoorschijn trekken, er bovenop springen en hem goed neerzetten voor de camera, dat is pure sensatie. Natuurlijk zit er ook een educatieve component in, maar als je een dier stoort en manipuleert, is dat niet de juiste boodschap.’

David van Gennep van Stichting Aap noemt Freek Vonk ‘iemand die goed doet en toch het verkeerde voorbeeld geeft’.

Prof. dr. Freek Vonk zelf blijkt in Peru op zoek naar condors en Andesberen, maar hij reageert via WhatsApp zo uitvoerig op de kritiek op zijn werkwijze dat we er met gemak twee pagina’s mee hadden kunnen vullen. ‘Veruit de meeste dieren die wij filmen, vangen we niet. Het komt echter regelmatig voor dat ik collega-onderzoekers mag helpen bij het vangen van wilde dieren voor wetenschappelijk onderzoek. Zo heb ik de afgelopen tijd geholpen bij het vangen, en soms ook bij het verdoven, van allerlei dieren, zoals olifanten, neushoorns, leeuwen, luipaarden, hyena’s, vogelbekdieren, buffels, krokodillen, Tasmaanse duivels, haaien, zeeleeuwen en nog veel meer. Omdat dit toch moet gebeuren, met of zonder mij, is het voor ons een unieke kans om deze dieren goed te kunnen filmen.

Wat critici vaak vergeten, is dat je niet zomaar menselijke emoties op zo’n dier kunt projecteren. Dan vragen ze: zal ik jóu eens even in je nek pakken? Maar we hebben het hier over een slang, niet over een mens. Die dieren zitten vaak helemaal onder de littekens. Van kleins af aan moeten ze vechten voor hun leven. Overal waar je kijkt, zitten roofdieren. Negen van de tien kleintjes worden opgegeten. Nou, dan komt Freekie Vonk, die pakt hem voorzichtig op, vertelt er iets over en zet hem voorzichtig weer terug. Denk je dat dat dier daar ook maar één seconde wakker van ligt? De natuur is keihard.’

Vonk legt uit dat de dieren die hij meeneemt naar tv-studio’s in gevangenschap geboren zijn, een geweldig leven hebben en gewend zijn aan mensen. Hij zorgt ervoor dat het licht wordt gedimd, dat iedereen zachtjes praat en kan zo miljoenen mensen tonen waarom we deze dieren moeten beschermen. Dat werkt. Hij wordt overstelpt met brieven en dankzij hem is een hele nieuwe generatie biologie gaan studeren.

Dennis Vink vindt het argument dat dieren in de natuur ook lijden geen rechtvaardiging om ze onnodig leed te berokkenen en heeft ook zijn twijfels bij dat gedimde licht aan de talkshowtafels. ‘Kijk die fragmenten maar eens terug.’ Hij hoopt evenals Van Gennep op meer bewustzijn bij tv-makers en influencers.

Vink: ‘Dieren scoren, dat weten programmamakers en artiesten donders goed. Ze verkopen het als educatief en zeggen dat het bijdraagt aan natuurbehoud, maar uiteindelijk gaat het om entertainment en kijkcijfers. Als je een schildpad meeneemt naar een talkshow geef je toch het signaal af dat het oké is om zo’n dier op tafel te zetten als jou dat uitkomt, ook al heeft het dier daar helemaal geen zin in. Maar the show must go on. Onze oproep is: stem een beleid af en spreek samen af om geen wilde dieren meer in de studio te hebben.’

Van Gennep heeft ‘heel lang met een grote tv-producent om de tafel gezeten om tot een protocol te komen’. Uiteindelijk is dat niet gelukt. ‘Er is altijd iemand die aan de kijkcijfers denkt. Daarin zit iets heel fnuikends, want het heeft zo’n lelijke voorbeeldfunctie. Het mooiste zou zijn als er in de televisiewereld een integrale code wordt afgesproken: niet doen, tenzij er sprake is van een educatieve waarde, het dier in zijn natuurlijke omgeving blijft en je geen reclame maakt voor het houden ervan.’

Freek Vonk voelt zich in elk geval niet aangesproken. Wat hij doet heeft volgens hem niets met entertainment te maken. ‘Ik probeer juist de verwondering over de natuur aan te wakkeren, want uiteindelijk beschermen mensen alleen datgene waar ze van houden.’