Reactievermogen

Dat zal hem toch niet zijn? is mijn eerste gedachte wanneer ik 11 augustus op de carpoolplek bij Vinkeveen rondkijk of ik Kees Brouwer (1966) met zijn busje al zie. Want tussen de tientallen personenwagens zie ik slechts één busje en tot mijn grote schrik staat daar de naam op van een asbestverwijderingsbedrijf.

Een week eerder had de filmmaker gezegd dat ik om 9.00 uur langs de A2 moest staan als ik met de Reactionbus mee zou willen. ‘Pik ik je op en gaan we wat filialen openen.’

Over het busje zelf was niet meer bekend, want Brouwer was nog druk aan het zoeken op de meerderehandsautomarkt.

Met die bus zou hij Nederland doorkruisen om zijn mooie en enigszins megalomane Reactionplan op te zetten en uit te rollen. Dat plan behelst: een keten van zelfstandige ondernemers, kunstenaars en ambachtslieden. Allemaal mensen die hun werk duurzaam, biologisch, lokaal en/of sociaal hebben vormgegeven. Veertig jaar geleden hadden we daar een groot geitenwollensokkenlabel aan gehangen, nu is het de economisch-maatschappelijke voorhoede, want iedereen weet inmiddels dat we niet op de bestaande manieren kunnen blijven produceren en consumeren.

‘We moeten het tij keren voordat de aarde onleefbaar wordt,’ vertelde Brouwer. ‘Laten zien dat het ook anders kan. Daartoe wil ik al die bestaande initiatieven aan elkaar rijgen onder de noemer Reaction. Zo ontstaat er een keten van ondernemers die verschillende dingen doen, maar wel volgens dezelfde uitgangspunten.’

Want samen sta je sterk. En een betere wereld is natuurlijk prima – je moet wel heel zuur zijn wil je daar iets tegen hebben. Het initiatief doet denken aan de actiejournalistiek van vpro-collega Sunny Bergman of de slaafvrije chocoladerepen van Tony’s Chocolonely. Dat cacao-imperium was er zonder de programma’s van Teun van de Keuken niet gekomen. Je kunt televisie niet alleen gebruiken om misstanden aan de kaak te stellen, maar ook om een (tegen)beweging te starten.

Reaction klinkt een beetje als action en ook het bijbehorende logo doet denken aan koopjeswinkel Action. Alsof Brouwer, die door collega’s ook wel Business Case wordt genoemd, een beweging tegen deze winkelketen is begonnen. Geen rare gedachte, aangezien het bedrijf niet bepaald bekend staat vanwege het buitengewoon duurzame karakter van het assortiment maar wel om de wonderbaarlijk lage prijzen. Maar dit is niet het geval, had Brouwer ons verzekerd. ‘Dat Reaction op Action lijkt is puur toeval. Over die keten hoeven we het niet te hebben. Ik wil nergens tegen zijn, maar wel ergens voor.’

Om exact 9.16 uur draait er een oude witte bus de parkeerplaats op met een Big Lebowski-achtige figuur achter het stuur. Het is Reactionman Brouwer.

‘Het is geen Mercedes,’ klinkt het verontschuldigend nadat hij is uitgestapt. ‘Ik heb hem gisteravond opgehaald bij een foodtruckhandelaar. Hij rammelt en er zit een enorme piep in de motor. Allerlei bijgeluiden.’ Het is een zogeheten metal foodtruck en die bijdetijdse naam heeft de oude bus te danken aan een luik dat geopend kan worden. De komende weken moet de bus gevuld worden met producten uit Reactionfilialen om uiteindelijk een plekje te krijgen op de Dutch Design Week in Eindhoven.

Ik speur naar het merk van de bus. ‘Het is een IDV. Dat merk is al twaalf jaar failliet omdat er niet in is geïnvesteerd,’ zegt Brouwer. Vanwege de onverklaarbare motorgeluiden heeft hij het vehikel voor de zekerheid maar gehuurd en niet gekocht. Met magneetstrippen voorzien van het Reactionlogo tovert hij de anonieme occasion om in een blikvangend campagnevoertuig.

Hoewel het zijn eerste opnamedag is mét bus heeft Brouwer al een tiental ondernemingen een Reactionkeurmerk verstrekt en daarmee is er dus al een begin van een keten. Onder meer restaurant De Nieuwe Winkel en bierbrouwer Nevel zijn Reactionfilialen. Grote namen, ook buiten Nijmegen, want De Nieuwe Winkel heeft een Michelinster plus een groene duurzame ster en de Meander van Nevel is recent verkozen tot het beste biertje van Nederland. Dat smaakt naar meer.

Vandaag gaat Brouwer naar een schapenboerderij in Baambrugge waar kleding wordt geproduceerd van eigen wol en in Almere staan bezoeken aan een recyclingbedrijf en een biologische destilleerderij op het programma.

Het belangrijkste en mediageniekste onderdeel van elk bezoek is het plaatsen van het Reactionkeurmerk. Daarvoor gebruikt Brouwer sjablonen in verschillende formaten en verfspuitbussen, al zijn die niet echt milieuvriendelijk.

Gezien de staat van de bus kies ik voor eigen vervoer en rij ik achter Brouwer aan. Eerste stop is boerderij The Knitwit Stable van Reina Ovinge. De gastvrije schapenhouder was ooit kledinginkoper voor V&D en importeerde daarna met haar eigen bedrijf meer dan twee miljoen kledingstukken per jaar. Ze kent de misstanden in de wereldwijde kledingindustrie van binnenuit. Hoewel ze de kledingketen graag zou verbeteren, kreeg ze door dat dit vechten tegen de bierkaai was omdat het systeem niet deugt. Zoals water altijd naar het laagste punt stroomt, belanden orders uiteindelijk altijd in de landen waar het goedkoopst geproduceerd wordt. Alsof dit ook een natuurwet is, maar dat is het niet.

Ovinge verkocht haar bedrijf ‘goed’ en investeerde vervolgens in een boerderij en een breistudio met onder meer 25 merinoschapen en evenzoveel angorageiten.

Terwijl de meeste schapen in Nederland gehouden worden voor begrazing of om verwerkt te worden tot shoarmavlees genereren ze hier grondstoffen voor breimachines, die er duurzame en, eerlijk is eerlijk, dure mutsen, truien en vesten van maken. Wol die niet verbreid wordt gaat in meditatiekussens.

Terwijl Brouwer met Ovinge opnames maakt tussen de schapen, zie ik in een schuur het hoofd van een jongedame opduiken boven een aantal enorme zakken wol.

Ze heet Maud en studeert Fashion and Textile Technologies in Enschede. Het is haar eerste week van een vijf maanden durende stage. ‘Dit bedrijf is echt uniek, ik word hier zo gelukkig van. Als je weet hoe het er in de kledingindustrie aan toegaat, dat kán gewoon niet.’ Hoewel leeftijdsgenoten dit ongetwijfeld met haar eens zijn, begrijpen die volgens Maud niet dat iemand een paar honderd euro voor een duurzaam gemaakte trui wil betalen. ‘Zeggen ze: “Voor dat geld kun je ook tien andere kledingstukken kopen.”’ Klopt, en dat is precies het probleem.

Dan is het tijd voor het belangrijkste moment: het opvallende Reactionlogo moet op de deur van de breiboerderij worden gespoten. Brouwer houdt het sjabloon vast, Ovinge hanteert de spuitbus en enkele seconden later is Reaction weer een filiaal rijker. Pesterig zeg ik tegen Ovinge dat de verf er nooit meer af gaat. Jawel hoor, roept Brouwer. ‘Hoeft ook niet,’ zegt de kersverse filiaalhouder, ‘het mag altijd blijven zitten.’

Als afscheidscadeau krijgt Brouwer een wollen muts. Hij twijfelt of hij die wel mag aannemen. Als Ovinge hem verzekerd heeft dat het een afgekeurd exemplaar is, zet hij hem op en rijdt het erf af. Op naar Almere voor de opening van filiaal nummer zestien.