‘Lockdown is een privilege’

‘In Nederland betekent de lockdown vooral dat je in je stenen huis achter je computer met een internetverbinding zit, met een winkel om de hoek. Vervelend, maar te doen. De gevolgen ervan in bijvoorbeeld Zuid-Afrika zijn heel anders, met name in de townships. Daar woont men hutjemutje op elkaar, zijn er gedeelde wc’s en waterpompen, en is het eenvoudigweg fysiek onmogelijk om de hele dag onder de brandende zon in je huisje van twee bij twee meter onder je golfplaten dak te blijven. Bovendien is er geen enkel vangnet – een dag niet werken, betekent een dag niet eten. Hier maakt men zich meer zorgen om honger dan om corona.’

Aldus journalist Bram Vermeulen, met als standplaats Kaapstad. Hij doet in Cape Town, Gang Town, Lockdown verslag van het dagelijkse bestaan in twee townships sinds eind maart in Zuid-Afrika een totale lockdown is ingegaan: Manenberg en Khayelitsha. ‘Manenberg is een beruchte wijk waar lokale bendes veel macht hebben. Vorig jaar vielen er meer dan 3000 doden door geweld, op een bevolking van 52.000 mensen. Ter vergelijking: in Nederland waren dat er 117. Maar nu is er een soort wapenstilstand. Ik ben mee geweest met een Australische pastoor die er voedselpakketten uitdeelt. De gangs helpen hem daarbij en sommige hebben zelf gaarkeukens opgezet. Ongewone situaties op een plek waar bendeleiders elkaar tot voor kort naar het leven stonden. In de reportage zie je het draagvlak dat er ondanks alles voor hen is, omdat zij de enigen zijn die voor de bewoners zorgen.’

De huidige omstandigheden zorgden er ook voor dat Vermeulen voor het eerst uitgebreid kon filmen in Manenberg. ‘Het blijft er natuurlijk gevaarlijk, iedereen is bewapend, je moet altijd maar afwachten wat er ter plekke gebeurt. Maar onder het mom van corona kon ik er goed werken. Het was wel lastig met die mondmaskers en handschoenen die de cameraman en ik droegen; het wordt heet en mensen verstaan je niet. Hoe dan ook is het beter om met enige regelmaat het comfort van je eigen woning te verlaten – de buitenwereld lijkt wanneer je binnen zit steeds enger te worden. Je moet voorkomen dat je te angstig wordt.’

Khayelitsha, waar ongeveer een half miljoen mensen wonen, wordt gezien als een mogelijke brandhaard. ‘De coronacurve van Zuid-Afrika is vrij plat in vergelijking met die van Nederland. Er is hier snel en streng opgetreden, bovendien is men zich in dit werelddeel bewust van de mogelijke gevaren van een epidemie, onder andere door de ervaringen met ebola. Maar misschien moet de grote klap nog komen; de gewone griepgolf valt hier normaal gesproken tussen juni en augustus.’

De bevolking van Zuid-Afrika is jong, zeker in vergelijking met die van het vergrijsde Europa. Dat zou een voordeel kunnen zijn, omdat corona vooral levensgevaarlijk lijkt voor ouderen met overgewicht. Wel is er veel ‘onderliggend lijden’, in de vorm van een hoog aantal tbc- en hiv-patiënten. ‘Het is nog niet duidelijk of met name dat laatste voor- of nadelig is, want bij hiv slik je medicijnen die je immuunsysteem op peil houden. Wie weet heeft dat een positief effect.’

In Khayelitsha delen hele families kleine huisjes, het is overal overvol en druk, zegt Vermeulen. ‘Door wat we filmden, zie je dat de lockdown een privilege is. De modellen die ervoor gehanteerd worden, zijn geschreven op welvarende landen waar je thuis kunt blijven en vaak zelfs kunt blijven werken. Hier heeft men baantjes als schoonmaker, tuinman en koerier, en zullen de economische gevolgen enorm zijn. Het ging al slecht, maar nu worden mensen en bedrijven over de rand geduwd.’